En çok vergi ödeyen yine bankalar

M. Fatih Köprü | 15/06/2014 | (Tüm Yazılar)

Geçtiğimiz ay 2013 yılına ilişkin olarak en çok gelir vergisi ödeyen 100 mükellefin isimleri ile ödedikleri vergiler 2 liste halinde açıklandı. Birinci listede sadece kira geliri elde eden mükellefler, ikinci listede ise diğer gelirler dolayısıyla beyanname veren mükellefler bulunuyordu.

En yüksek kira geliri elde eden 100 mükellefin 2013 yılı vergisi yaklaşık 93 milyon lira. Diğer gelir vergisi mükelleflerinden en yüksek gelir beyan eden 100 kişinin vergisi ise yaklaşık 560 milyon lira. Buna göre iki kategorideki ilk 100 gelir vergisi mükellefinin ödediği toplam vergi 653 milyon lira oluyor.

Listede, kimliğinin açıklanmasını istemeyen mükellefler “yıldız” (*) olarak gösteriliyor ve altta da açıklaması yapılıyor. Her yıl olduğu gibi bu yıl da çok yüksek vergi ödeyen “yıldız”ların sayısı oldukça fazla.

Gerçek kişilerin gelirleri üzerinden alınan vergilerin bir kısmı cari yıl bütçesine bir kısmı ise takip eden yılın bütçesine giriyor. Bu yüzden açıklanan listedeki tahakkuk tutarları ile 2013 bütçe karşılaştırması yapmak tam doğru sonucu vermese de, bir fikir sahibi olmamızı sağlayabilir.

Bütçede gelir vergisi

2013 bütçesinde gelir vergisi 62,7 milyar TL olarak yer alıyordu, 63,8 milyar lira olarak gerçekleşti. Buna göre ilk yüze giren mükelleflerin toplam ödediği vergi tahsil edilen toplam gelir vergisinin yaklaşık yüzde 1’ine tekabül ediyor. O zaman, kalan yüzde 99’luk kısmı ilk yüz dışındaki mükellefler mi ödüyor?

En çok kazananlar listesi değil

Bu listeler tam olarak ne mükelleflerin gerçek gelirlerini ne de gerçekte ödenen vergileri gösteriyor. Bunun nedeni basit. Ülkemizde gelir elde eden gerçek kişilerin çok büyük bir bölümü bu gelirleri üzerinden stopaj yoluyla vergilendiriliyorlar. Bu şekilde vergisi kaynakta kesilen gelirlerin prensip olarak tekrar beyan edilmesi söz konusu olmuyor.

Örneğin mevduat faizi, repo kazancı, devlet tahvili ve hazine bonosu faizleri ve alım satım kazançları stopaj yoluyla vergilendiriliyor. Beyan edilmeyen ama kaynakta yüzde 35’e varan oranda vergilendirilen gelirlere ücreti de dahil edebiliriz. Tek işverenden alınan ücretlerin tutarı ne olursa olsun vergisi işveren tarafından kesilip vergi dairesine yatırıldığından, çalışanlar bu gelirleri için beyanname vermiyorlar.

Bütçeye dönersek; yukarıda belirtilen gelirler üzerinden kaynakta kesilen vergiler bütçe gelir vergisinin büyük kısmını oluşturuyor. 2013 bütçesinde bu tutar 57,4 milyar lira olarak yer alıyordu ve 58,8 milyar lira olarak gerçekleşti. Oransal olarak bakılırsa toplam gelir vergisinin yüzde 92’si kaynakta kesilen vergilerden (stopaj) oluşuyor. Ancak bu gelirler beyan edilmediği için bu kişiler ne kadar fazla vergi ödemiş olurlarsa olsunlar Bakanlıkça açıklanan listeye giremiyorlar.

2013 bütçe gerçekleşme rakamlarına bakıldığında, beyana dayanan gelir vergisi sadece 3 milyar lira. Basit usul ve geçici vergi de eklendiğinde bu tutar yaklaşık 5 milyar liraya ulaşıyor. Buna göre tevkifat dışındaki toplam gelir vergisi, bütçedeki gelir vergisinin sadece yüzde 8’ini oluşturuyor. İki kategoride ilk 100 kişinin ödediği 653 milyon liralık gelir vergisini bu tutarlarla karşılaştırmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Kurumlarda ilk 100

Maliye Bakanlığı bu yıl da en çok vergi ödeyen 100 kurumlar vergisi mükellefini açıkladı. Bunların içerisinde de -gelir vergisi mükellefleri kadar olmasa da- unvanının açıklanmasını istemeyenlerin (“yıldız”ların) olduğunu görüyoruz. Sayıları 15.

Gelir vergisi listesinden farklı olarak bu mükelleflerin ödedikleri vergi tutarları da listede yer almıyor. Bu yüzden aşağıdaki değerlendirmelerimizi, en çok vergi ödeyen 100 kurum yerine 85 kurumu baz alarak yaptık.

Ödenen vergilerin payı

İlk 100 listesinde yer alan kurumların tahakkuk eden vergileri yaklaşık 10 milyar lira (9,89 milyar). 2013 bütçesinde kurumlar vergisi toplam 29,3 milyar lira olarak yer alıyordu. 29 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu tutarın içerisinde tevkif suretiyle ödenen kurumlar vergisi oldukça düşük. Bu yüzden karşılaştırmayı 29 milyar lira üzerinden yapabiliriz.

Gelir İdaresi Başkanlığı Türkiye genelinde 2013 yılı vergilendirme dönemi kurumlar vergisi beyanlarına ilişkin olarak Nisan/2014’te 631 bin 866 mükellef tarafından kurumlar vergisi beyannamesi verildiği açıklandı.

Buna göre ilk yüze giren mükelleflerin toplam ödediği vergi, 2013 bütçesine dahil olan toplam kurumlar vergisinin yüzde 34,1’ine tekabül ediyor. Listedeki 100 mükellefin hepsinin ödediği vergi listede yer alsaydı bu oran yaklaşık yüzde 36’ya çıkacaktı. Yani 100 firma 2013 bütçesindeki kurumlar vergisinin üçte birinden fazlasını öderken, geri kalan üçte ikilik tutarı 631 bin 766 firma ödüyor. İlk yüz firma, hatta isimleri açıklanmayan belki ilk bin 500 firma açısından bu durum bir gurur tablosu olsa da, asıl önemli olan diğer 630 binden fazla firmanın durumunun içler acısı olması.

Yarı yarıya azalmış

İl 100’ün vergilerini biraz da geçmiş yılla karşılaştıralım. Geçen yıl ilk 100’ün içerisinde unvanının açıklanmasını istemeyen firmaların sayısı 8’di ve tahakkuk eden kurumlar vergisi de 14,6 milyar liraydı. Bu tutarın büyük bir kısmının kurum geçici vergisi olarak 2012 yılında tahsil edildiğini düşünürsek 2012 bütçe rakamları ile karşılaştırmak daha doğru olacaktır.

2012 bütçesinde kurumlar vergisi 27,2 milyar olarak yer alıyordu yılsonunda 29 milyar lira olarak gerçekleşti. Buna göre ilk 100’ün bu tutar içerisindeki payı yaklaşık yüzde 50 oluyordu. Yani toplam kurumlar vergisinin yarısını en fazla vergi ödeyen 100 şirket (daha doğrusu 92 şirket) ödemişti. Bu yılla karşılaştırdığımızda oranın yarıdan, üçte bire düştüğünü görüyoruz.

Bu düşüşteki en büyük pay bankaların. Geçen yıl ilk 100’e giren 22 bankanın tahakkuk eden kurumlar vergisi 9,1 milyar liraydı. 2013 yılında karlarındaki azalmaya paralel olarak bu tutar yüzde 50’den fazla azalarak 4,4 milyar liraya düştü.

Sayısal olarak da bir düşüş var. Bu yıl listeye giren bankalar 18’de kaldı. Ancak bunun yanında geçen yılki listede sadece bir tane emeklilik şirketi varken, bu yıl banka dışındaki finansal kuruluşların (aracı kurum, sigorta, bireysel emeklilik) sayısının 6’ya çıktığını görüyoruz.

Peki birincilik kimde? Geçen yıl bir özel banka birincilik koltuğundayken, bu yıl Merkez Bankasının 6 sıra birden yükselerek birinciliğe yerleştiğini görüyoruz.

Yine de bankalar önde

İlk 100’deki 18 bankaya finans sektöründe faaliyet gösteren 6 firmayı da dahil ettiğimizde sayı 24’e, bunlar tarafından ödenen vergi de yaklaşık 4,6 milyar liraya yükseliyor. Yani listedeki firmaların toplam kurumlar vergisinin yüzde 46’sı başta bankalar olmak üzere finans sektörü tarafından ödeniyor. 2013 bütçesindeki rakamlarla karşılaştırdığımızda ilk yüz içerisindeki finans şirketlerince ödenen vergi toplam kurumlar vergisinin yaklaşık yüzde 16’sına tekabül ediyor. Göze çarpan bir diğer husus da, listedeki ilk 10 mükellefin 7 tanesinin banka olması.

İlk yüz listesindeki firmaların faaliyet gösterdikleri sektörler bazında dağılımına ilişkin tablo aşağıda yer alıyor (sektör ayrımı listedeki faaliyet konularına ilişkin açıklamalar dikkate alınarak yapılmıştır):

* Bazı süpermarketler, alkollü içki ve tütün mamulleri satışı yapan firmalar, gıda maddeleri, beyaz eşya ve çimento üretim ve satışı yapan firmalar… yer alıyor.

İstanbul 1 numara

Listedekilerin çoğu İstanbul mükellefi. Bunların büyük kısmı da Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığına bağlı. Sayıları 52 iken 5,3 milyar lira vergi ödemişler. İkinci sırada Ankara yer alıyor. Bunu sırasıyla İzmir ve Manisa izliyor.

Bunun dışında; Bursa, Eskişehir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Konya, Kocaeli, Muğla, Rize, Sakarya ve Zonguldak’tan birer mükellef listede yerini almış. Listedeki mükellefler ile tahakkuk eden vergi tutarlarının illere göre dağılımı aşağıdaki tablolarda yer alıyor: