Geri kazanım katılım payına hazır mıyız?

Cemre Arslan

Giriş

 

Bilindiği üzere, 29 Kasım 2018 tarihinde kabul edilen ve 10 Aralık 2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7153 sayılı Kanun uyarınca, Çevre Kanunu’na geri kazalım katılım payına (GEKAP) ilişkin Ek Madde 11 ile (1) sayılı liste eklenmiştir.

 

Söz konusu maddede, GEKAP tutarlarının belirlenmesine, tahsiline ve beyanına ilişkin hükümler yer almakta olup; (1) sayılı listede ise GEKAP’a tabi ürünler listelenmiş ve birim başına GEKAP tutarları belirlenmiştir.

 

Buna göre, yurt içinde piyasaya arz edilen (1) sayılı listede yer alan ürünlerden, poşetler için satış noktalarından, diğer ürünler için piyasa sürenlerden ve ithalatçılardan söz konusu listede belirtilen tutarda GEKAP tahsil edilmesi öngörülmektedir.

 

Geri kazanım katılım payı kapsamındaki ürünler

 

Çevre Kanunu’na ekli (1) sayılı liste incelendiğinde, GEKAP uygulamasının oldukça geniş bir ürün grubunu kapsadığı görülüyor.

 

Listede, plastik poşetler (plastik alışveriş torbaları) için geri kazanım katılım payı adet başına 15 kuruş ve ilaçlar için de kutu veya şişe başına 1 kuruş olarak belirlenmiş durumda.

 

(1) sayılı listede yer alan ve geri kazanım katılım payı ödenecek diğer ürünler ve tahsil edilecek geri kazanım katılım payları aşağıdaki şekildedir:

 

  • Taşıt lastikleri

Binek araç lastikleri

2 TL/adet

Otobüs, kamyon, kamyonet, yükleyici ve kazıcı lastikleri ve diğerleri

4 TL/adet

İş makinası lastikleri

10 TL/adet

Dolgu lastikler

5 TL/adet

 

  • Aküler

Kurşun asitli olanlar

20 kr./kg

Nikel kadmiyumlu olanlar

50 kr./kg

Diğerleri

5 kr./kg

 

  • Piller

Çinko karbon piller

2 TL/kg

Alkali silindirik piller

2 TL/kg

Alkali düğme piller

3 TL/kg

Düğme piller çinko-hava ve gümüş oksitli

10 TL/kg

Lityum düğme piller

10 TL/kg

Lityum silindirik şarjlı ve primer pil çeşitleri (Araç bataryaları hariç)

5 TL/kg

Otomotiv pilleri (Kurşun içerenler hariç)

15 TL/kg

Lityum içeren araç bataryaları

15 TL/kg

Diğer şarjlı piller

5 TL/kg

 

  • Yağlar

Madeni yağ

50 kr./kg

Bitkisel yağ

10 kr./kg

 

  • Elektrikli ve elektronik eşya

Televizyon/Monitör

20 kr./kg

Bilişim telekomünikasyon ekipmanları (Televizyon ve monitörler hariç)

20 kr./kg

Aydınlatma ekipmanları

10 kr./adet

Küçük ev aletleri ve diğerleri

20 kr./kg

Beyaz eşyalar (Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları hariç)

25 kr./kg

Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları

30 kr./kg

 

  • Plastik içecek ambalajları (adet)

0,33 litreye kadar

1 kr./adet

0,3301-0,75 litre arası

2 kr./adet

0,7501-1,5 litre arası

3 kr./adet

1,501 litre üzeri

4 kr./adet

 

Poşet hariç diğer plastik ambalaj için kilo başına 40 kuruş ödenmesi gerekiyor.

 

  • Metal ve ahşap ambalajlar

Ahşap ambalajlarında adet başına 10 kuruş, metal içecek ambalajlarında adet başına 3 kuruş, diğer metal ambalajlarda ise kilo başına 50 kuruş katılım payı ödenecek.

 

  • Kompozit ambalajlar

Kâğıt-karton ağırlıklı kompozit içecek ambalajları için adet başına aşağıdaki katılım paylarının ödenmesi gerekiyor:

 

0,25 litreye kadar

1 kr./adet

0,2501-0,5 litre arası

2 kr./adet

0,501 litre üzeri

4 kr./adet

 

Diğer kompozit ambalajlar için kilo başına 50 kuruş, kâğıt-karton ambalajlar için ise kilo başına 20 kuruş katılım payı ödenecek.

 

  • Cam içecek ambalajları (adet)

0,25 litreye kadar

1 kr./adet

0,2501-0,5 litre arası

2 kr./adet

0,501-1 litre arası

3 kr./adet

1,01-5 litre arası

5 kr./adet

5,01 litre üzeri

10 kr./adet

 

Diğer cam ambalajlar için kilo başına 20 kuruş katılım payı ödenmesi gerekiyor.

 

Geri kazanım katılım payına ilişkin Yönetmelik Taslağı

 

Mayıs 2019’da Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın internet sayfasında, Çevre Kanunu’na ekli (1) sayılı listede yer alan ürünlerin tanımlanmasına, bildirilmesine, geri kazanım katılım paylarının belirlenmesine, hesaplanmasına, beyan edilmesine, tahsilatına ve izlenmesine ilişkin idari ve teknik usul ve esasların belirlenmesi amacıyla Geri Kazanım Katılım Payına İlişkin Yönetmelik Taslağı yayımlanmıştır.

 

Söz konusu Yönetmelik Taslağı’nda, GEKAP kapsamına giren ürünlerin tanımları yapılmış; Yönetmelik Taslağı’nın eklerinde ise söz konusu ürünlere ilişkin detaylı açıklamalara ve örneklere yer verilmiştir.

 

Yönetmelik Taslağı’nda GEKAP’ın yalnızca yurt içinde piyasaya arz edilenler ürünler için uygulanacağı vurgulanmış; geri kazanım ve geri dönüşüm yoluyla elde edilen ürünlerin de kapsama dahil olduğu belirtilmiştir.

 

Ayrıca, piyasaya sürülen ürünlerin muhasebe kayıtlarının ayrı olarak oluşturulması ve bu kayıtların yeminli mali müşavirlere doğrulatılmasının zorunlu olduğu ifade edilmiştir.

 

Piyasaya sürülen ürünlere yönelik yapılacak beyanlarda uyulacak esasların belirlenmesi için Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır.

 

Yönetmelik Taslağı’nın 17/3 maddesinde, Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren yurt içinde piyasaya sürülen ürünlere ilişkin GEKAP ödeneceği; 19. maddesinde ise Yönetmeliğin 30 Haziran 2019 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir. Ancak belirtilen tarih geçmiş olmasına rağmen Yönetmelik henüz Resmî Gazete’de yayımlanmamıştır.

 

Diğer taraftan, konu ile ilgili olarak 19 Haziran 2019 tarihinde İstanbul Ticaret Odasında (İTO) “Çevre Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler Hakkında Bilgilendirme Semineri” gerçekleştirilmiştir. Söz konusu seminerde GEKAP ile Yönetmelik Taslağı’na ilişkin bilgi paylaşılmış ve katılımcıların soruları alınmıştır. Seminerde, Yönetmelik Taslağı’nın Çevre ve Şehircilik Bakanlığının internet sayfasından kaldırılmış olduğu ifade edilmiş; Yönetmeliğin yürürlüğe gireceği tarihe yönelik bir açıklama yapılmamıştır. Ancak, Yönetmelik yürürlüğe girdikten sonra geriye dönük GEKAP uygulanmayacağı bilgisi paylaşılmıştır.

 

Sözü edilen seminer sonrasında, Yönetmelik Taslağı ve GEKAP uygulamasına dair sürecin belirsizliğini koruduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca, mevcut durumda, firmaların da GEKAP uygulaması için altyapı olarak hazır olmadığı görülmektedir. Nitekim katılımcılar tarafından uygulamaya en erken 2020 tarihinde geçilmesine yönelik temenniler dile getirilmiştir.

 

Tereddüt edilen konular

 

Yönetmelik Taslağı’nda yeterince açık ifade edilmediğini düşündüğümüz bazı noktalara aşağıda yer vermekteyiz:

 

  • İhracat tanımı

Yönetmelik Taslağı’nda “ihracat” aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

 

“Türkiye gümrük bölgesi içerisinde serbest dolaşımda bulunan bir ürün, eşya ve/veya malzemenin Türkiye gümrük bölgesi dışına veya ilgili mevzuat uyarınca bu bölgeye eşdeğer kabul edilen birimlere gönderilmesi.”

 

Yer verilen tanımdan, ihracat ifadesinin gümrük antreposuna ve gümrüksüz satış mağazasına gönderilen ürünleri kapsayıp kapsamadığı anlaşılamamaktadır.

 

  • İlaç tanımı

Yönetmelik Taslağı’nda “ilaç” aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

 

“Hastalığı tedavi etmek ve/veya önlemek, teşhis koymak veya farmakolojik, immünolojik ya da metabolik etki göstererek bir fizyolojik fonksiyonu iyileştirmek, düzeltmek veya değiştirmek amacıyla, her türlü doğal ve/veya sentetik kaynaklı etkin madde veya maddeler kombinasyonu içeren ürün.”

 

Yer verilen tanıma bakıldığında, reçetesiz satılan ya da ruhsatlandırılmayan (örneğin, vitaminler, probiyotikler, gıda takviyeleri vs.) ilaçların da GEKAP kapsamına girip girmediği açık değildir.

 

  • Birincil (satış) ambalaj

Yönetmelik Taslağı’nın 5. maddesinin 12. fıkrası aşağıdaki gibidir:

 

“Kanunun ekli (1) sayılı listesinde yer alıp geri kazanım katılım payına tabi olan ürünlerden ambalajlı olarak piyasaya sürülenlerin birincil (satış) ambalajları için aynı listede ambalaj malzemelerine yönelik belirlenen geri kazanım katılım payı tahsil edilmez.”

 

Yönetmelik Taslağı’nın EK-1 bölümünde ise satış ambalajı aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:

 

“Ürünlerin nihai kullanıcı veya tüketicilere ulaştırılmasında en küçük satış birimi oluşturmaya uygun olarak yapılan, ürünle doğrudan veya kısmen temas halinde olan ambalajlar orijinal parçaları ile birlikte birincil ambalaj (satış ambalajı) olarak tanımlanır.”

 

Yer verilen tanım, uygulamaya yönelik birtakım tereddütlere yol açmıştır. Örneğin, şurup şişesinin dışındaki karton kutunun satış ambalajı olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceği açık değildir.

 

Eleştirilen konular

 

Yönetmelik Taslağı’na ilişkin yorumlar ile bilgilendirme seminerindeki katılımcıların paylaşımları doğrultusunda, GEKAP uygulamasına yönelik bazı eleştirilere aşağıda kısaca yer vermekteyiz.

 

İlaç ve ambalajların GEKAP kapsamına alınmasından ötürü, uygulamanın ilaç sektöründe yüksek bir maliyet artışına yol açacağı öngörülmektedir. Ayrıca, elektrikli ve elektronik eşyaların altında sınıflandırılan tıbbi cihazlar için alınacak GEKAP tutarı kilogram başına belirlendiğinden, büyük ebatlı tıbbi cihazlar için yüksek tutarlarda GEKAP ödenmesi söz konusu olabilecektir. Sözü edilen maliyet artışlarının ilaç ve sağlık sektörü üzerinde yaratacağı yük eleştirilmiştir.

 

İçecek ambalajlarından alınacak GEKAP’ın kilogram bazında değil, sıvı hacmine göre sınıflandırma yapılarak adet başına belirlenmesi eleştiri konusu yapılmıştır. Örnek vermek gerekirse, 0,33 litreye kadar olan plastik içecek ambalajlarından adet başına 1 kuruş; 0,3301 – 0,75 litre arası plastik içecek ambalajlarından adet başına 2 kuruş GEKAP alınması öngörülmektedir. Ancak, ambalaj tipine göre, 0,33 litrelik plastik şişenin ağırlığı, yarım litrelik plastik şişenin ağırlığından daha fazla olabilmektedir. Bu durumun, atık miktarını azaltmak için ambalaj ağırlığını düşürmeye yönelik AR-GE çalışmaları yapan firmalar açısından dezavantajlı bir durum oluşturacağı ifade edilmiştir.

 

(1) sayılı listede sayılan ürünlerden geri dönüştürülmüş olanların da GEKAP kapsamında olması, uygulamanın mantığına aykırı bulunarak eleştiri konusu yapılmıştır.

 

Mükelleflerin piyasaya sürdükleri GEKAP kapsamındaki ürünlerin muhasebe kayıtlarını ayrı olarak oluşturması ve bu kayıtları yeminli mali müşavirlere doğrulatması zorunluluğunun, ilave iş gücü ve maliyet yaratacak olması da eleştirilen bir diğer nokta olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.