VIII. Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin örnekler
Örnek 1:
Mevduat faizi, tahvil ve hisse senedi satış kazancı ile eurobond kupon faizi
Mükellef (A);
- 05.09.2023 tarihinde 2 ay vadeli TL cinsinden mevduat yapmıştır. Vade sonunda bu hesabından 9.000 TL faiz geliri elde etmiştir. Banka tarafından söz konusu faiz üzerinden %5 oranında (450 TL) stopaj yapılmıştır.
- Çalıştığı banka aracılığıyla 15 Haziran 2022 tarihinde almış olduğu Devlet tahvillerini 2023/Haziran ayında satmıştır. Bu işleme aracılık eden banka, hesaplanan 28.000 TL’lik kazanç üzerinden stopaj yapmamıştır.
- 2023 yılının ilk üç aylık döneminde aracı kurum vasıtasıyla hisse senedi işlemleri gerçekleştirmiştir. Bunun sonucunda bir kısım hisse senedi işlemlerinden 70.000 TL zarar etmiş, diğer hisse senedi işlemlerinden ise 122.000 TL kazanç elde etmiştir. Aracı kurum tarafından bu üç aylık işlemler sonucu ortaya çıkan 52.000 TL net kâr üzerinden vergi kesilmemiştir.
- 14.01.2004 tarihinde ihraç edilmiş olan, US900123AT75 tanımlı eurobondu 2018 yılında satın almıştır. 14.02.2034 vadeli bu eurobond yılda 2 kez kupon faizi ödemektedir. Bu eurobonddan 17 Şubat 2023 tarihinde 5.000 USD ve 17 Ağustos 2023 tarihinde 5.000 USD olmak üzere toplam 10.000 USD kupon faizi elde etmiştir. (Kuponlara isabet eden prim tutarı olmadığı varsayılmıştır.)
Çözüm
- 2023 yılında stopaj yolu ile vergilendirilmiş olan mevduat faiz geliri, tutarı ne olursa olsun beyan edilmez.
- 1 Ocak 2006 tarihinden sonra ihraç edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirler (faiz ve alım satım) genel olarak %10 oranında stopaja tabidir. Ancak bu stopajın oranı, altına dayalı Devlet iç borçlanma senetleri, Darphane sertifikaları ve 22.12.2021-30.04.2024 tarihleri arasında iktisap edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarından sağlanan kazançlar için %0 olarak uygulanmaktadır. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirlerin tutarı ne olursa olsun beyan edilmez. Bu nedenle söz konusu tarih aralığında iktisap edilen Devlet tahvillerinden elde edilen kazanç beyan edilmeyecektir.
- 2023 yılında BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden (MKYO hisse senetleri hariç) sağlanan kazançlar %0 oranında stopaja tabidir. Bu kazançlar tutarı ne olursa olsun beyan edilmez.
- Eurobond kupon faizi:
Döviz cinsinden ihraç edilen eurobondlardan (hangi tarihte ihraç edilmiş olursa olsun), elde edilen kupon faizine (menkul sermaye iradı) enflasyon indirimi uygulanamaz. Kupon faiz geliri, kuponun tahsil edildiği tarihteki T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınarak Türk lirasına çevrilir. Bu şekilde hesaplanan tutar 2023 yılı için 150.000 TL olarak belirlenmiş olan beyan sınırını aştığı takdirde tamamının beyan edilmesi gerekir.
| Kupon tarihi | Kupon faizi | MBDA kuru | Kupon faizi |
| 17.02.2023 | 5.000 USD | 18,8320 | 94.160 TL |
| 17.08.2023 | 5.000 USD | 27,0254 | 135.127 TL |
| Toplam | 10.000 USD |
| 229.287 TL |
Mükellef (A) tarafından 2023 yılında elde edilen 229.287 TL tutarındaki eurobond kupon faizi 150.000 TL’lik beyan sınırını aştığından tamamının beyan edilmesi gerekmektedir. Ödenecek vergi hesabı aşağıdaki şekilde olacaktır:
| Eurobond kupon faizi (MSİ) | 229.287 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 229.287 TL |
| Hesaplanan (ödenecek) gelir vergisi 150.000 TL için 26.500 TL (229.287 - 150.000) x %27 = 21.407,49 TL | 47.907,49 TL |
Örnek 2:
Yatırım fonu ve repo geliri ile tahvil alım satım kazancı ve yurt dışı banka mevduat faizi
Mükellef (B);
- 2023 yılı içinde 4.000 TL tutarında repo geliri elde etmiş, banka tarafından bu gelir üzerinden %15 oranında 600 TL stopaj yapılmıştır.
- 2023 yılı Ekim-Aralık döneminde iktisap ettiği menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinin aynı dönemde satışından 21.000 TL gelir elde etmiş, çalıştığı banka tarafından bu gelirler üzerinden %0* oranında stopaj yapılmıştır.
* Değişken, karma, eurobond, dış borçlanma, yabancı, serbest fonlar ile unvanında döviz ifadesi geçen yatırım fonlarından elde edilen gelirlerde stopaj oranı %10, bunlar dışındaki fonlardan elde edilen gelirlerde %0’dır. - 2021 yılında ihraç edilen Devlet tahvilinden 29 Mayıs 2021 tarihinde alım yapmıştır. Aldığı tahvilin tamamını, 15 Ekim 2023 tarihinde satmıştır. Satışa aracılık eden banka tarafından söz konusu satıştan oluşan 60.000 TL’lik kazanç üzerinden %10* oranında (6.000 TL) stopaj yapılmıştır.
* Bu oran; altına dayalı Devlet iç borçlanma senetleri, Darphane sertifikaları ve 22.12.2021-30.04.2024 tarihleri arasında iktisap edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirler için %0 olarak uygulanmaktadır. - Yurt dışındaki bir bankada bulunan hesabının vadesi 08.11.2023 tarihinde dolmuş ve 600 USD faiz geliri elde etmiştir.
Çözüm
- Repo ve menkul kıymet yatırım fonu gelirleri
2023 yılında stopaj yolu ile vergilendirilmiş olmak koşuluyla; repo gelirleri ile menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinin elden çıkarılmasından (fona iade) sağlanan kazançlar, tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir. Bireysel yatırımcılar açısından stopaj nihai vergidir.
- Devlet tahvili alım satım kazancı
22 Aralık 2021 tarihinden önce iktisap edilen Hazine bonosu ve Devlet tahvillerinden elde edilen alım satım kazançları üzerinden, kazancın sağlanmasına aracılık eden banka ve aracı kurumlar tarafından %10 oranında stopaj yapılmaktadır. (22.12.2021-30.04.2024 tarihleri arasında iktisap edilenlerden %0.) Bu stopaj bireysel yatırımcılar açısından nihai vergi olup, sağlanan gelir ve kazancın ayrıca beyan edilmesine gerek yoktur.
- Yabancı banka mevduat faiz geliri
Yurt dışı bankalarda ya da Türkiye’deki bankaların yurt dışındaki şubelerinde bulunan döviz veya TL cinsinden mevduat hesaplarından elde edilen faiz gelirleri stopaja tabi değildir. 2023 yılında elde edilen bu gelirlerin 8.400 TL’lik beyan sınırını aşması halinde tamamının yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.
| Yurt dışı banka faiz geliri | 600 USD |
| Merkez Bankası döviz alış kuru (08.11.2023) | 28,4353 |
| Yurt dışı banka faiz geliri (600 x 28,4353) | 17.061,18 TL |
2023 yılında yurt dışı bankalardan elde edilen 17.061,18 TL’lik faiz geliri, 2023 yılında 8.400 TL olarak uygulanan beyan sınırını aştığından, tamamının yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.
| Yurt dışı banka faiz geliri (Menkul sermaye iradı) | 17.061,18 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 17.061,18 TL |
| Hesaplanan (ödenecek) gelir vergisi (%15) | 2.559,18 TL |
Örnek 3:
Mevduat faizi, repo, hisse senedi satış kazancı ve Devlet tahvili kupon faizi
(C)’nin 2023 yılında elde ettiği gelirler aşağıdaki gibidir.
| Mevduat faizi (Stopajlı) | 30.000 TL |
| Repo (Stopajlı) | 20.000 TL |
| Hisse senedi alım satım kazancı (Aracı kurum tarafından %0 oranında stopaj yapılmıştır.) | 53.000 TL |
| 05.03.2023’te satın alınan Devlet tahvilinden elde edilen kupon faizi (Aracı kurum tarafından %0 oranında stopaj yapılmıştır.) | 60.000 TL |
- (C)'nin repo ve mevduat faiz gelirleri, GVK’nın geçici 67. maddesinin 4. fıkrası hükümlerine göre stopaja tabi tutulduğundan beyan edilmeyecektir.
- 22.12.2021-30.04.2024 tarihleri arasında iktisap edilen Devlet tahvillerinden tam mükellef gerçek kişilerce elde edilen gelirler üzerinden, banka ve aracı kurumlar tarafından %0* oranında stopaj yapılması gerekmektedir. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmesine gerek yoktur. Başka gelirler nedeniyle beyanname verilmiş olsa dahi bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir. * Bu oran; altına dayalı Devlet iç borçlanma senetleri, Darphane sertifikaları ve 22.12.2021-30.04.2024 tarihleri arasında iktisap edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirler için %0, diğer Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirler için %10 olarak uygulanmaktadır.
- Aynı şekilde BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi satışından sağlanan kazançlar geçici 67. maddenin 1. fıkrası kapsamında stopaja tabidir. Bu stopajın oranı BKK ile %0 (yatırım ortaklığı hisse senetlerinde %10) olarak belirlenmiştir. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu kazançlar için gelir vergisi beyannamesi verilmesine gerek yoktur.
Buna göre (C) tarafından yukarıdaki gelir ve kazançlar dolayısıyla gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.
Örnek 4:
Kira sertifikalarından elde edilen kâr payları
Mükellef (D), tam mükellef bir varlık kiralama şirketi tarafından yurt dışında ihraç edilen ve vadesi 1 yıldan az olan kira sertifikalarından 06.10.2023 tarihinde 8.000 USD brüt kâr payı elde etmiştir. Bu tutar üzerinden işleme aracılık eden banka tarafından %7* oranında (560 USD) tevkifat yapılmış ve net tutar olan 7.440 USD mükellef (D)’nin hesabına yatırılmıştır.
* Tam mükellef bir varlık kiralama şirketi tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarının; vadesi 1 yıla kadar olanlarından elde edilen kâr payları %7, vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlardan elde edilen kâr payları %3 ve vadesi 3 yıl ve daha uzun olanlardan elde edilen kâr payları ise %0 oranında tevkifata tabidir. (842 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı-RG: 21.03.2019)
Çözüm
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı | 8.000 USD |
| Merkez Bankası döviz alış kuru (06.10.2023) | 27,5264 |
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı | 220.211,20 TL |
Tam mükellef bir varlık kiralama şirketi tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikasından, mükellef (D)’nin 2023 yılında elde ettiği brüt 220.211,20 TL tutarındaki kâr payı geliri, 2023 yılı için belirlenmiş olan 150.000 TL’lik beyan sınırını aştığından tamamının beyan edilmesi gerekmektedir.
Beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, bu gelirler üzerinden tevkif suretiyle ödenmiş olan vergiler de düşülebilmektedir.
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı (MSİ) | 220.211,20 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 220.211,20 TL |
| Hesaplanan gelir vergisi 150.000 TL için 26.500 TL (220.211,20 - 150.000) x %27 = 18.957,02 TL | 45.457,02 TL |
| Mahsup edilecek tevkifat (560 USD x 27,5264) (-) | 15.414,78 TL |
| Ödenecek gelir vergisi (45.457,02 - 15.414,78) | 30.042,24 TL |
Örnek 5:
Menkul sermaye iradı ve kira gelirinin beyanı
Mükellef (E) 2022 yılı başında satın aldığı gayrimenkulü aynı yıl işyeri olarak bir şirkete kiraya vermiş, 2022 yılında elde ettiği kira gelirini beyan ederken “götürü gider” yöntemini kullanmıştır.
2023 yılı için söz konusu iş yerinin kirası aylık brüt 12.000 TL olarak belirlenmiştir. Kiracı 2023 yılında her ayın başında ödemiş olduğu aylık kiralar üzerinden %20 oranında tevkifat (2.400 TL) yaparak 9.600 TL net kira bedelini mal sahibinin hesabına yatırmıştır.
Mükellef (E) ayrıca BİST’te işlem gören hisse senetlerinden 2023 yılı nisan ve mayıs aylarında 72.000 TL net temettü almıştır. Bu tutar, temettü dağıtan kurum tarafından brüt temettü üzerinden %10 oranında gelir vergisi tevkifatı yapıldıktan sonra kalan tutardır. Mükellef (E)’nin beyana tabi başka geliri yoktur.
Çözüm
Beyan edilecek menkul sermaye iradının tespiti
Net temettü tutarından, brüt temettü tutarı aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır:
|
| Net tutar |
| Brüt tutar = | ----------------------- |
|
| (1 - tevkifat oranı) |
Buna göre 72.000 TL’lik net temettünün brüt tutarı, %10’luk tevkifat oranına göre aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:
|
| 72.000 | 72.000 |
|
| Brüt temettü tutarı= | ------------- = | ---------- = | 80.000 TL |
|
| (1 - 0,10) | 0,90 |
|
| Temettü geliri (Brüt) | 80.000 TL |
| İstisna tutar (80.000 / 2) (-) | 40.000 TL |
| İstisna sonrası kalan temettü | 40.000 TL |
Beyan edilecek gayrimenkul sermaye iradının tespiti
Mükellefler tarafından 2023 yılında elde edilen brüt iş yeri kira geliri 144.000 TL’dir (12.000 x 12). Gayrimenkul sermaye iratlarının beyanı sırasında götürü gider yönteminin seçilmesi durumunda bu usulden 2 yıl dönülemez. Mükellef (E) 2022 yılında “götürü gider” yöntemini seçmiş olduğundan, 2023 yılında elde ettiği kira gelirini beyan etmesi halinde yine “götürü gider” yöntemini seçmek zorundadır. Buna göre söz konusu gelirin beyan edilmesi durumunda, götürü gider olarak indirebilecek tutar kira gelirinin %15’i olacaktır.
Beyan sınırı ile karşılaştırma
| Yıllık brüt işyeri kira geliri (12.000 x 12) (GMSİ) (1) | 144.000 TL |
| İstisna sonrası kalan brüt temettü (MSİ) (2) | 40.000 TL |
| Beyan sınırı ile karşılaştırılacak toplam gelir (1+2) | 184.000 TL |
Yukarıdaki hesaplamadan da görüleceği üzere, brüt temettü gelirinin yarısı (40.000 TL) veya brüt işyeri kira geliri (144.000 TL) tek tek bakıldığında 2023 yılı için geçerli olan beyan sınırının (150.000 TL) altında olmasına rağmen, beyan edilip edilmeyeceklerinin tespiti sırasında, bu gelirlerin toplamının dikkate alınması gerekmektedir. Buna göre toplam gelir (184.000 TL), beyan sınırını (150.000 TL) aştığından, bu iki gelirin toplamının beyan edilmesi gerekmektedir.
Beyan edilecek gelir ve ödenecek vergi hesabı
| Yıllık brüt işyeri kira geliri | 144.000 TL |
| Götürü gider (144.000 x %15) (-) | 21.600 TL |
| Beyana tabi işyeri kira geliri (GMSİ) (1) | 122.400 TL |
| İstisna sonrası kalan temettü (MSİ) (2) | 40.000 TL |
| Gelir vergisi matrahı (1 + 2) | 162.400 TL |
| Hesaplanan gelir vergisi 150.000 TL için 26.500 TL (162.400 - 150.000) x %27 = 3.348 TL | 29.848 TL |
| Yıl içerisinde kesinti yoluyla ödenen vergiler (-) - Temettü geliri üzerinden (80.000 x %10) = 8.000 - İş yeri kira geliri üzerinden (144.000 x %20) = 28.800 | 36.800 TL |
| Ödenecek gelir vergisi (29.848 - 36.800) | 0 TL |
| İade alınacak gelir vergisi (36.800 - 29.848) | 6.952 TL |
   |