Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü AB ve Türkiye uygulamaları

Bircan Altınoluk Tansu - Gözde Küçükçelebi

I. Giriş

Her geçen sene hızla gelişen ve genişleyen dünyamızda, çoğu işlemler bazen politik, bazen ekonomik, bazen ise sosyal koşullardan dolayı günümüz şartlarına ayak uyduramamaktadır.

Ancak, tedarik zinciri konusundaki beklentilerimiz teknolojik gelişmelere de bağlı olarak artmaktadır. Bu durum, tüm dünya ülkelerinin, küresel ticaretteki hızlarını arttırmalarına yönelik çalışmalar yapmalarını sağlamaktadır. Ticaretin dünya üzerinde kolaylaştırılması konusunda ise birçok konferans düzenlenmekte ve küresel ticareti geliştirmeye yönelik fikirler tartışılmaktadır.

Ticaretin kolaylaştırılması konusu Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) özellikle AB, Japonya ve Güney Kore'nin ısrarıyla, "Singapur Konuları" olarak bilinen yeni DTÖ alanlarının teklif edilmesiyle ilk kez 1995 yılında gündemine girmiştir.

27 Kasım 2014 tarihinde gerçekleştirilen DTÖ Genel Konsey toplantısında, Ticaretin Kolaylaştırılması Anlaşması'nın bir mal ticareti anlaşması olarak, DTÖ Anlaşması EK 1A'ya eklenmesine dair Protokol kabul edilmiştir.

Ülkemizde, 15.01.2016 tarihli ve 6662 sayılı Kanun ile "DTÖ'yü Kuran Marakeş Anlaşmasını Tadil Eden Protokol" ve söz konusu Protokolün ekinde yer alan "Ticaretin Kolaylaştırılması Anlaşması"nın onaylanması uygun bulunmuştur. Söz konusu Protokol ve eki Anlaşma 29.02.2016 tarihli ve 2016/8570 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmış bulunmaktadır.

Anlaşma'nın ülkemizce onaylandığına dair resmi bildirim 16 Mart 2016 tarihinde DTÖ'ye iletilmiştir. Söz konusu Anlaşma, DTÖ üyelerinin üçte ikisinin anlaşmayı onayladığı ve bu üyelerin katılım belgelerini DTÖ Sekretaryasına sundukları zaman yürürlüğe girecektir.

Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, İsviçre, Çin, Japonya gibi ülkelerinin de taraf olduğu anlaşmanın temel amaçları; gümrük işlemlerinde prosedürlerin basitleştirilmesini sağlamak, dış ticaretin güvenilirliğinin sağlanması ve alt yapısının geliştirilmesi gibi konulardır.

Bu amaçla, ülkemizde ise ticaretin kolaylaşmasına yönelik; Tek Pencere Sistemi, Elektronik Gümrük Uygulamaları, Ortak Transit Rejimi (NCST), Modernize Gümrük Kodu çalışmalarının yanı sıra Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü uygulaması, firmaların güvenilir ve hızlı ticaret yapmasını sağlamak için ortaya konulmuştur.

II. Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS)

Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS) aslında, 11 Eylül 2001 saldırıları sonrası ortaya çıkmıştır. Bu saldırılar sonrasında gümrük idaresinin terörizm, insan ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi konular ile daha güçlü mücadele edebilmesi adına, güvenilir ve şeffaf firmalara bazı sorumluluklar ve kolaylıklar sağlanarak odak noktasının riskli firma ve durumlara kayması amaçlanmaktadır.

Dünyada farklı isimlere ve uygulamalara sahip olan bu sertifikalar ile tüm dünya ülkelerindeki gümrük idareleri, şeffaf, doğru, adil olan ve sorumluluk sahibi tüm güvenilir firmalara gümrük mevzuatı ve diğer ilgili tüm mevzuatlar çerçevesinde bazı kolaylıklar sağlayarak, gümrük idaresinin gerçekleştireceği işlemleri kendi bünyelerinde gerçekleştirmelerine olanak sağlamaktadır.

Bu sayede, gümrük idaresi de riskli olan firmaları daha sıklıkla kontrol etme imkânına sahip olacaktır.

Avrupa Gümrük Kodunun 5. maddesinin 5. fıkrasında, öncelikle "Economic Operator" tanımı yapılmıştır. İlgili Kanuna göre "ekonomik operatör" gümrük mevzuatının kapsamına giren faaliyetlerde bulunan bir kişi olarak belirtilmiştir.

"Authorized Economic Operator" kavramı ise Avrupa Gümrük Kodunun 4. bölümü ve 38'inci maddesinde (1 Mayıs 2016'da yürürlüğe giren) belirtilmiştir. İlgili maddeye göre; Avrupa Birliği ülkesinde yerleşik olan gümrük mevzuatı kapsamında faaliyet gösteren ve Kanunu'nun ilgili hükmündeki kriterleri sağlayarak Avrupa Birliği içerisindeki menfaatlerden yararlanmaya hak kazanan firmalar olarak nitelendirilmiştir.

Bu program, tüm Ekonomik Operatörlere; tedarik zincirindeki rollerine bakılmaksızın, KOBİ'lere de dâhil olmak üzere açıktır. Aynı ülkemizdeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Programı gibi, Avrupa mevzuatı da, ekonomik operatörleri AEO almak zorunda bırakmamıştır.^[1]

A. AEO Statüleri & YYS ve belgeler arasındaki koşul farklılıkları

Avrupa Gümrük Kodunun 38. maddesinde, Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsüne (AEO) 3 farklı şekilde sahip olunabildiği belirtilmiştir:

• Basitleştirilmiş Usul için YYS (AEO for Customs Simplification(AEOC)),
• Emniyet ve Güvenlik için YYS (AEO for Security and Safety(AEOS)),
• Hem Basitleştirilmiş Usul hem de Emniyet ve güvenlik için YYS (AEOF)^[2]

Dolayısıyla AB gümrük mevzuatına göre 3 farklı AEO statüsüne başvuru yapılması mümkündür. Söz konusu farklı statü tipleri için farklı avantajlar bulunmaktadır. Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü hakkında ülkemiz mevzuatı incelendiğinde Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün tek bir tip olarak düzenlendiği firmaların talebi ve ek koşulları sağlaması halinde bu statüye ait avantaj ve sorumlulukların eklenebildiği görülmektedir.

Avrupa Birliği'ne ait Gümrük mevzuatı kapsamında başvuru yapılan statüye göre, başvuru için firmalardan beklenen gerekli şartlar değişmektedir.

Avrupa Mevzuatına bakıldığında, Basitleştirilmiş Usul için YYS (AEOC) almak isteyen firmaların;

• Ekonomik faaliyetlerine ilişkin mevzuat ve vergilendirme kuralları, ağır ceza gerektiren suçların kayıtları da dâhil olmak üzere ciddi bir ihlali veya gümrük ihlalinin olmaması,
• Firmanın operasyonlarında yüksek düzeyde kontrol sahibi olduğu ve malların akışının, ticari ve ticari yönetim sistemiyle uygun gümrük kontrollerine izin veren uygun taşıma kayıtlarının olması,
• Finansal ödeme gücü; (Başvuranın ekonomik faaliyetine; ilgili ticari faaliyetin özelliklerine göre; pratik yeterlilik standartlarını veya mesleki yeterlilikleri ile doğrudan ilgili gerçekleştirilen faaliyetlerinin finansal borç ödeme yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlayan mali durumunun olması ve finansal açıdan iyi durumda bulunduğu kanıtlaması),[3]
• Yapılan aktiviteler ile ilgili kanıtlanmış pratik yeterlilik standartları veya mesleki niteliklere sahip olunması,

beklenmektedir.

Öte yandan emniyet ve güvenlik için YYS(AEOS) almak isteyen firmaların,

• Ekonomik faaliyeti ile ilgili ciddi cezai suçların kaydını da içermek suretiyle, gümrük mevzuatına ve vergilendirme kurallarına uyduğunun kayıt altına alınması,
• Uluslararası tedarik zincirinin güvenliğini sağlamak için fiziksel bütünlük ve erişim kontrolleri, lojistik süreçler alanlarında uygun güvenlik ve güvenlik standartlarını sağlamak için uygun tedbirleri sürdürdüğünü kanıtlaması, (Ancak bu statüde Basitleştirilmiş Usul YYS statüsü kriterlerinde bulunan Birlik Ürünleri ile Birlik dışı ürünleri ayırt edici lojistik sistemin olma gerekliliği bulunmamaktadır,
• Kanıtlanmış finansal ödeme gücü,(Başvuranın ekonomik faaliyetine; ilgili ticari faaliyetin özelliklerine göre; pratik yeterlilik standartlarını veya mesleki yeterlilikleri ile doğrudan ilgili gerçekleştirilen faaliyetlerinin finansal borç ödeme yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlayan mali durumunun olması ve finansal açıdan iyi durumda bulunduğu kanıtlaması),^[4]
• Firmanın operasyonlarında yüksek düzeyde kontrol sahibi olduğu ve malların akışının, ticari ve ticari yönetim sistemiyle uygun gümrük kontrollerine izin veren uygun taşıma kayıtlarının olması

koşullarını sağlaması gerekmektedir.^[5]

Her iki statüye aynı anda sahip olmak isteyen firmaların ise, hem Basitleştirilmiş Usul Statüsü (AEOC) hem de Emniyet ve Güvenlik Statüsünün (AEOS) koşullarını sağlaması beklenmektedir. Diğer yandan AB Birliği Gümrük Kodunun uygulama yönetmeliği 33. maddesinde her iki sertifika koşullarını sağlamaya yetkin firmalar için gümrük idaresinin her iki tip statüyü birleştiren tek tip AEOC&AEOS(AEOF) statüsünü düzenleme konusunda karar verme hakkına sahiptir.

Aşağıda 3 statü türü için de gerekli olan koşullar ve ilgili Kanun maddesi tablo halinde belirtilmiştir.^[6]

Kriterler ve Koşullar	Basitleştirilmiş Usul Statüsü (AEOC)	Emniyet ve Güvenlik Statüsü (AOES)	AEOC&AEOS (AEOF)	Bahsedildiği Kanun Maddesi (Union Customs Code)
Ekonomik Operatör olma	+	+	+	Madde 5 (5)
Avrupa Gümrük Bölgesi içerisinde kurulması	+	+	+	Madde 5 (31)
Uyumluluk	+	+	+	Madde 39 a)
Uygun kayıt saklama	+	+	+	Madde 39 b)
Finansal ödeme gücü	+	+	+	Madde 39 c)
Profesyonel nitelikler ve pratik yeterlilik standartları	+	-	+	Madde 39 d)
Emniyet ve Güvenlik	-	+	+	Madde 39 e)

Ülkemizde ise YYS sahibi olmak için, Avrupa mevzuatında yer alan bazı koşulların aksine aşağıda belirtilen tüm koşulların sağlanması esastır. Bu koşullar aşağıdaki gibidir:

• Türkiye gümrük bölgesinde,
• 3 yıldır faaliyette olma koşulu,
• Güvenilirlik,
• Ticari kayıtların güvenilir ve izlenebilir olması,
• Mali yeterlilik,
• Emniyet ve güvenlik.

Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği'nin 5, 6, 7 ve 8. maddeleri yukarıda belirtilen; Güvenilirlik, Ticari Kayıtların Güvenilir ve İzlenebilir Olması, Mali Yeterlilik ve Emniyet ve Güvenlik koşullarına ilişkin detaylı bilgiler yer almaktadır.

Tüm koşulları karşılaştırdığımızda, mevzuatımızda yer alan 4 tane belirleyici koşulun, Avrupa Birliği mevzuatına benzer olduğu gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği Gümrük mevzuatında da; başvuranın gümrük mevzuatı ve vergi kuralları ile ilgili ciddi bir ihlalin bulunmaması, gümrük kontrollerine uygun olacak şekilde eşya hareketlerine ilişkin operasyonlarının kontrol edebilmesi, ticari kayıtlarının izlenebilirliği, firma taahhütlerinin yerine getirmesini sağlayan finansal yeterliliğin bulunması, pratik yeterlilik standartlarını sağlayan veya doğrudan faaliyeti ile ilgili mesleki nitelikleri sağlaması ve uluslararası tedarik zincirinin güvenliğini sağlaması beklenmektedir.

Avrupa mevzuatı ile Türk mevzuatı başvuru koşulları arasındaki farklılıklardan bir tanesi ilgili gümrük alanlarında yerleşik olma koşulu haricinde, Türkiye'de 3 yıldır faaliyette olma koşulu aranır iken, AB gümrük mevzuatında bu koşula ait bir atıf yapılmamıştır.

B. AEO Statüleri & YYS'nin getirdiği avantajlar

AEO ile YYS arasındaki şartlar dışında bir diğer benzerlik ise bu statülerin kazanılması ile elde edilecek avantajlardır. Aşağıda AB gümrük mevzuatı kapsamında farklı tiplerde edinilebilen AEO Statülerine ait avantajlar ayrı ayrı verilmiştir.

Basitleştirilmiş Usul YYS Statüsünde (AEOC), firmalara sağlanan avantajlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi,
• Güvenlik ve güvenlik tedbirleri ile ilgili kontroller haricinde daha az fiziki ve belgeye dayalı kontroller de dâhil olmak üzere gümrük kontrolleri açısından diğer ekonomik operatörlerden daha elverişli muamele görme,
• Gümrük kontrolü için seçim yapılması halinde önceden bildirim yapılması,
• Kontrol için seçilmişse, öncelikli muayene hakkı,
• Böyle bir kontrol için belirli bir yer talep etme imkânı.

Öte yandan, Emniyet ve Güvenlik Statüsü (AEOS)'nün sağladığı başlıca avantajlara bakıldığında;

• İhracat öncesi bildirimlerde kolaylıklar,
• Gümrük kontrolleri bakımından, güvenlik ve emniyet açısından daha az fiziksel ve belgeye dayalı kontroller de dâhil olmak üzere diğer ekonomik operatörlere göre daha elverişli muameleye tabi olmak,
• Gümrük kontrolü için seçim yapılması halinde önceden bildirim yapılması;
• Kontrol için seçilmişse öncelikli muayene hakkı,
• Böyle bir kontrol için belirli bir yer talep etme imkânı.
• 3. ülkeler tarafından tanınma,

gibi avantajların yer aldığı görülmektedir. Her iki statünün (Basitleştirilmiş Usul Statüsü (AEOC), Emniyet ve Güvenlik Statüsü (AEOS)) bir arada olması halinde, bütün avantajlar firmalara sağlanacaktır.^[7]

Aşağıdaki tabloda özet olarak belgelerin avantajlarından bahsedilmektedir.

Avantajlar	Basitleştirilmiş Usul Statüsü (AEOC)	Emniyet ve Güvenlik Statüsü(AOES)
Gümrük işlemlerinin kolaylaştırılmasında daha öncelikli olma	+	-
Daha az fiziksel ve belge tabanlı kontroller; - güvenlik ve güvenlikle ilgili - diğer gümrük mevzuatına ilişkin	+	+
Fiziksel kontrol için seçim yapılması durumunda önceden bildirim (emniyet ve güvenlikle ilgili)	-	+
Gümrük kontrolü için seçim yapılması halinde önceden bildirim yapılması(diğer gümrük mevzuatları ile ilgili)	+	-
Kontrol için seçilirse öncelikli muamele	+	+
Gümrük kontrolleri için belirli bir yer talep etme imkânı	+	+
Dolaylı avantajlar(Hırsızlık ve kayıp vakalarının azalması, müşteri sadakati, daha az gecikmiş gönderim, güvenlik ve ihlal olaylarının azalması vb.)	+	+
Üçüncü Ülkeler ile Karşılıklı Tanıma Anlaşmaları(MRA)	-	+

Türkiye'de uygulanan YYS'nin herhangi bir ek talep gerekmeksizin kazandırdığı avantajları ise,

• Eksik beyan usulü,
• Kısmi teminat uygulaması,
• Yeşil hat uygulaması,
• Belge kontrollerine tabii tutulması halinde öncelikli kontrol yapılması,
• Muayeneye tabi tutulması halinde öncelikli muayene yapılması,
• Azaltılmış zorunlu bilgilerden oluşan özet beyan verme kolaylığı,
• Özet beyana ilişkin gümrük kontrollerinin azaltılması ve bu kontrollerin öncelikle yapılması,
• Sınır kapılarında öncelikli geçiş hakkı,

gibi kolaylıklardır.

Ek koşulların sağlandığı ve talep edildiği durumlarda ise, Götürü Teminat Uygulaması, Onaylanmış İhracatçı Yetkisi; A.TR, EUR-MED ve Fatura Beyanı düzenleme, İhracatta yerinde gümrükleme izni, İthalatta Yerinde Gümrükleme İzni, İzinli Gönderici Yetkisi, İzinli Alıcı Yetkisi avantajlarından da YYS sahibi firmaların yararlanması mümkündür.

İzinli gönderici ve İzinli alıcı talep eden firmalar genellikle taşımacılık faaliyetinde bulunan firmalar tarafından edinilebilecek avantajlardır. Üretici firmalar açısından ise, izinli alıcı ve izinli gönderici sahibi nakliye firmalarıyla çalışmak, uluslararası tedarik zincirlerinin güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır.

Talep ettiği avantajlara bakılmaksızın, YYS başvurusu yapabilmek, Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği'nin eki olan EK-2 soru formunu doldurulması ve başvuru esnasında istenen zorunlu belgelerin eklenmesi ile mümkündür.

Aşağıdaki ek avantajların talep edilmesi durumunda ise;

• Götürü Teminat Uygulaması,
• Onaylanmış İhracatçı Yetkisi;
  • A.TR, EUR-MED ve Fatura Beyanı düzenleme
  • İhracatta Yerinde Gümrükleme İzni
• İthalatta Yerinde Gümrükleme İzni
• İzinli Gönderici Yetkisi
• İzinli Alıcı Yetkisi

başvuru belgelerine ek gerekli bazı belgeleri başvuruda ibraz etmeli ve Yönetmelikteki ilgili koşulları sağlaması beklenmektedir. YYS sahibi firmalar, kapsam genişletmesi yoluyla ek kolaylık talebinde bulunabilmektedir. Özellikle, yerinde gümrükleme talebinde bulunan firmalar için, gelecekte sayısının artacağı öngörülen Karşılıklı Tanıma Anlaşmaları ile Avrupa Birliği ve diğer AEO uygulaması olan ülkeler ile ticaretleri büyük ölçüde kolaylaşacaktır.

Karşılıklı tanıma anlaşmaları ile birlikte, bir ülkede statüye sahip olan firma, anlaşmanın yapıldığı ülkede de aynı statüde sayılacak, bu sayede gümrükler arasında etkin bir iş birliği ve tedarik zinciri güvenliği, standartlar küresel hale gelecektir. Ayrıca bu anlaşmalar ile küresel tedarik zinciri güvenliği ve birlik avantajı sağlamak isteyen YYS/AEO sahibi firmalar dünya genelinde güvenilir ve ticari açıdan önemli marka haline geleceklerdir.^[8]

III. Karşılıklı tanıma anlaşmaları ve YYS arasındaki bağlantı ve gelişmeler

2015 yılı ile karşılaştırıldığında, imzalanan Karşılıklı Tanıma Anlaşmalarının ve anlaşma aşamasındaki ülkelerin sayısı günümüzde gözle görülür derecede artmıştır. Bu olumlu artış, tüm dünyadaki ilgili tedarik zinciri paydaşlarının iş birliğini arttırdığını kanıtlamakta ve aynı zamanda bu anlaşmalar, tüm tedarik zinciri paydaşlarına harmanlanmış ticari bakış açısı getirmektedir. Mayıs 2016'da Dünya Ticaret Örgütü (WCO) tarafından düzenlenen, AEO Compendium yani AEO sürecinin anlatıldığı bilgilendirmede;

• 69 tane AEO programını uygulayan ülke,
• 16 tane AEO programı hazırlığı yapan ülke,
• 40 tane sonuçlanan Karşılıklı Tanıma Anlaşması,
• 30 tane görüşmelerin sürdüğü karşılıklı tanıma anlaşması,

olduğu belirtilmiştir.^[9] Ayrıca hâlihazırdaki Güney Kore ile yapılan Karşılıklı tanıma Anlaşmamızın yanı sıra, Sırbistan ve Kazakistan ile Karşılıklı Tanıma Anlaşması için görüşmelerde bulunulduğu ilgili yayında belirtilmektedir. ^[10]

Aşağıdaki tabloda, Türkiye'nin 2015 yılında en çok ithalat yaptığı ilk 10 ülke yer almaktadır.

Tabloda da görüldüğü gibi, Güney Kore ile yapılan ithalat hacmi, Türkiye İhracatçılar Meclisinin 2016'da yayınladığı ithalat raporunda, 2015 yılı için Dünya sıralamasında 7. sırada yer almaktadır. Bakıldığında, ilk 10 sıradaki 4 ithalat ülkesinin AB ülkeleri olduğu görülmektedir. İlk 10 ülkenin payları arasından % 37'lik dilim, AB'den ithalat olarak belirlenmiştir. Dış ticaret hacmimizin ise yaklaşık % 40'ı AB ülkeleri ile gerçekleştirilmektedir. Güney Kore ile başlamış olan Karşılıklı Tanıma Anlaşması süreci, ileride bu ülkelerin çoğalması ile birlikte, YYS sahibi olan firmalara gümrük konularında çok büyük avantaj sağlayacaktır.^[11]

IV. Sonuç

Ülkemizde, 15 Ağustos 2017'de kalkacak olan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi A ve B sınıfına sahip firmaların, mavi hattın sağladığı kolaylıkları kaybetmemek için gümrük işlemlerine tabii eşyalarının ithalatı ve ihracatı sürecinde zaman kaybı ve maliyet artışı yaşamamaları adına Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsüne başvurmalarını önermekteyiz.

Bu süreçte öncelikle mavi hat avantajının kaybedilmemesine odaklanılması, ek koşulların istenildiği takdirde belgeye eklenebilmesi nedeniyle daha sonra diğer avantajlar için de başvuru yapılmasının daha uygun olacağı kanaatindeyiz.

Karşılıklı Tanıma Anlaşmalarının gelişmesi ile birlikte firmalar tarafından yerinde gümrükleme gibi avantajlarında talep edilip, firmaların bu statüleri kazanması firmaların ticaretini daha kolaylaştıracaktır. Böylece, ülkemizde bulunan güvenilir firmalar, Dünya üzerinde de markalaşacak ve ticaret hacimleri artacaktır. Bu durum Türkiye'nin dış ticaret hacmini arttıracak, aynı zamanda Dünyada da uluslararası tedarik zinciri daha güvenilir ve hızlı hale gelecektir.

Kaynakça

1. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R0952&rid=1

2. http://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/resources/documents/customs/policy_issues/
customs_security/aeo_guidelines_en.pdf

3. http://www.gtb.gov.tr/haberler/turkiyeguney-kore-yetkilendirilmis-yukumlu-karsilikli-tanima-anlasmasi-imzalandi

4. https://www.gov.uk/government/publications/notice-117-authorised-economic-operator/notice-117-authorised-economic-operator

5. http://risk.gtb.gov.tr/haberler/aeo-yetkilendirilmis-yukumlu-uygulamasi

6. http://www.tim.org.tr/files/downloads/Raporlar/Tim_Ekonomi_Raporu_2016.pdf

7. http://www.wcoomd.org/~/media/wco/public/global/pdf/topics/facilitation
/instruments-and-tools/tools/safe-package/aeo-compendium-en.pdf?db=web

Başa Dön