Çift kullanımlı malzeme ithalatında son kullanıcı faktörü
Ünsal Elma
I. Giriş
Günümüzde küreselleşmenin hız kazanmasıyla birlikte çift kullanımlı malzemelerin ithalat ve ihracat işlem hacminde gözle görülür bir artış meydana gelmiştir. Bu artış, ilgili malzemelerin hızla el değiştirmesine neden olurken aynı zamanda hem sivil amaçlı hem de askeri amaçlı ithal edilen çift kullanımlı malzeme ve maddeler sayesinde üretilebilecek kayıtsız kitle imha silahlarının artışını engellemek için ithalat ve ihracat işlemlerinin kontrol edilmesi gereklilik haline gelmiştir. İlgili malzeme ve maddelerin ithalat işlemlerinin kontrol edilebilmesi için son kullanıcı esaslı olarak ilgili idareler tarafından kayıtlara geçirilmesi bahse konu malzemelerin kullanımı açısından önem arz etmektedir.
Çift kullanımlı malzemelerin ithalatında, son kullanıcı faktörü Türk mevzuatı ve Wassenaar Düzenlemesi açısından da kritik bir değere sahiptir. Wassenaar Düzenlemesi; kitle imha silahlarının geliştirilmesinde kullanılabilecek malzeme ve teknolojinin ihracatının denetlenmesi amacıyla oluşturulmuş ve ülkemizin de taraf olduğu uluslararası bir düzenlemedir. Bu duruma istinaden; hem sivil hem de askeri amaçla kullanılma özelliğine sahip kitle imha silahlarının geliştirilmesinde kullanılabilecek malzeme ve teknolojinin ithalatında son kullanıcı uygulamasının Türk mevzuatı ve Wassenaar Düzenlemesi açısından değerlendirilmesine aşağıda yer verilmektedir.
II. Mevzuat hükümleri
Çift Kullanımlı ve Hassas Maddelerin İhracatının Kontrolüne İlişkin Tebliğ'e (2003/12) (Wassenaar Düzenlemesi) göre hem sivil hem de askeri amaçla kullanma özelliğine sahip kitle imha silahlarının geliştirilmesinde kullanılabilecek malzeme ve teknoloji, çift kullanımlı ve hassas madde olarak tanımlanmaktadır.
Çift kullanımlı malzeme ve teknolojilerin ithalatı, İthalat Tebliği (İthalat: 2015/1)'nin 29'uncu maddesinde düzenlenmiştir. Kitle imha silahlarının geliştirilmesinde kullanılabilecek malzeme ve teknolojinin diğer ülkeler tarafından Türkiye'ye ihracatı için ihracatçı ülke/ihracatçı tarafından ithalatçıdan talep edilen nihai kullanım sertifikalarının (Ek 1) Ekonomi Bakanlığı tarafından kayda alınması zorunlu kılınmıştır. Nihai kullanım sertifikalarının Ekonomi Bakanlığı tarafından kayda alınabilmesi için ithalatçılar, başvuru dilekçesiyle (Ek 2), beyan sahibine ait imza sirkülerinin bir örneği ve beyan sahibi ithalatçıdan farklı ise ayrıca vekâletname örneği ile Ekonomi Bakanlığına müracaat etmeleri gerekmektedir. İhracatçının, ithalatçıya ait nihai kullanım sertifikasını talep etmesinin nedeni son kullanıcı faktörüdür.
İthalatçıya ait nihai kullanım sertifikası ihracatçı tarafından talep edilmez ise yapılacak işlemler nelerdir?
Bu durum genel olarak Wassenaar Düzenlemesi'ne taraf olmayan ülkelerden yapılacak olan ithalatlar için geçerli olabilecektir. Çift kullanımlı malzemelerin ithalatına ilişkin nihai kullanım sertifikalarının ihracatçı tarafından talep edilmemesi durumunda herhangi bir işlem öngörülmemektedir. Bu duruma ek olarak, ilgili malzeme ithalatı sırasında ilgili gümrük idarelerince nihai kullanım sertifikası açısından herhangi bir işlem tesisi söz konusu değildir. Bahse konu bu durumda; Ekonomi Bakanlığı tarafından kayda alınacak bir belge unsuru kalmayacağı için sadece firmalar tarafından ithalatı yapılacak malzemenin askeri ya da sivil amaçlı olarak ithal edildiği gümrük beyannamesinde belirtilmesi yeterli olacaktır. Bu durum, ilgili malzemenin askeri amaçlı ithal edilmesi durumunda Milli Savunma Bakanlığından izin alınması gerekliliğini veya yetkili kuruluşlar tarafından ithal edilebileceği durumunu değiştirmemektedir.
Yukarıda bahsettiğimiz konu Wassenaar Düzenlemesi'ne taraf olan ülkelerin sayısının fazla olmasından dolayı çift kullanımlı malzemenin ithalatında Ekonomi Bakanlığı tarafından Nihai Kullanım Sertifikasının kayda alınmaksızın ithal edilme süreci bir istisna olarak tanımlanabilir. Wassenaar Düzenlemesi'ne taraf olan ülkelere; Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Kanada, Almanya, Fransa, Japonya, Güney Kore, Türkiye ve İngiltere örnek olarak verilebilir. İlgili düzenleme her ne kadar hem sivil hem de askeri amaçla kullanılma özelliğine sahip çift kullanımlı ve hassas maddelerin ihracat tarafını ele alıyor olsa da dolaylı yoldan Wassenaar Düzenlemesi'ne taraf olan ülkelerin ithalatlarını da kontrol altına almaktadır.
Diğer bir yandan, son kullanıcı bilgisi ithalatçı kuruluşun beyanı esas alınarak belirlenmektedir. İthal edilen çift kullanımlı malzemeler sivil kullanım amaçlı olması durumunda bütün işlemler Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülmekte olup, ihracatçı tarafından talep edilen nihai kullanım sertifikasının kayda alınmasıyla ve Milli Savunma Bakanlığının ilgili malzemenin ithalatı için olumsuz bir görüşü olmaması durumunda ithalat işlemleri gerçekleştirilebilecektir.
Peki, çift kullanımlı malzemelerin ithalatı askeri amaçla olması durumunda ne yapılmaktadır?
Mevzuat açısından ithalat işlemleri bir farklılık göstermemesine rağmen, ilgili malzemenin 5201 Sayılı Kanun Gereğince Kontrole Tâbi Tutulacak Harp Araç ve Gereçleri ile Silah, Mühimmat ve Bunlara Ait Yedek Parçalar, Askerî Patlayıcı Maddeler, Bunlara Ait Teknolojilere İlişkin Liste'de (2015 Yılı Kontrole Tabi Malzeme Listesi) yer alıp almamasına göre ithalat süreçleri farklılaşmaktadır.
Eğer ilgili malzeme bahse konu kontrole tabi liste kapsamında yer almıyor ve askeri amaçla ithal ediliyor ise ithalatçı firma tarafından gerekli kriterlere göre bir dilekçe hazırlanması ile Milli Savunma Bakanlığına ilgili malzemenin ithalatına ilişkin izin talep başvurusu yapılarak, ilgili Bakanlıktan izin alınması gerekmektedir.
Diğer bir yandan, ithal edilecek çift kullanımlı malzeme, 5201 Sayılı Kanun Gereğince Kontrole Tâbi Tutulacak Harp Araç ve Gereçleri ile Silah, Mühimmat ve Bunlara Ait Yedek Parçalar, Askerî Patlayıcı Maddeler, Bunlara Ait Teknolojilere İlişkin Liste'de (2015 Yılı Kontrole Tabi Malzeme Listesi) yer alıyor ise Harp Araç ve Gereçleri ile Silah, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Yönetmelik'in 23'üncü maddesine göre askeri amaç için kullanılacak olan çift kullanımlı malzemeler, Millî Savunma Bakanlığı tarafından veya Bakanlıkça yetki verilen kurum ve kuruluşlar tarafından ithal edilebilmektedir.
Kontrole Tabi Liste kapsamında bulunan bir malzemeyi Millî Savunma Bakanlığı adına ithal etmek isteyen ithalâtçı kuruluşun, bir başvuru ile Makama müracaat etmesi gerekmektedir. Bu başvuruya ilişkin olarak yapılacak olan inceleme neticesinde talep uygun bulunursa kuruluşa ithalât izni verilmektedir. Diğer taraftansa, Millî Savunma Bakanlığı projeleri kapsamı dışında kalan ancak, Kontrole Tabi Listede yer alan malzemenin ithalâtı için 5202 sayılı Kanun gereğince Tesis Güvenlik Belgesi ve Üretim İzin Belgesi bulunan kuruluşa ithalât izni verilmektedir.
Yukarıda bahsedilen durumlara ek olarak, firmalar tarafından ithalatı yapılacak malzemenin askeri ya da sivil amaçlı olduğu gümrük beyannamesinde belirtilmesi gerekmektedir.
III. Cezalar
İthal edilecek çift kullanımlı malzemenin 5201 sayılı Harp Araç ve Gereçleri İle Silâh, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanun kapsamında yer almaması durumunda Gümrük Kanunu'nun 235'inci maddesine göre ceza uygulanacağı düşünülmektedir. İlgili maddeye göre eşyanın ithali, lisansa, şarta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi olduğu halde uygunluk ve yeterlilik belgesine tabi değilmiş veya belge alınmış gibi beyan edildiğinin tespit edilmesi halinde, eşyanın gümrük vergilerinin yanı sıra, eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para cezası uygulanacağı belirtilmiştir. Burada ifade edilen gümrüklenmiş değer, eşyanın CIF kıymeti anlamına gelmektedir. İthal edilen çift kullanımlı malzemenin askeri amaçla kullanılacak olmasına rağmen sivil amaçlı olarak ithal edilmesi bahse konu cezai işlem için örnek oluşturmaktadır.
Buna mukabil, 5201 sayılı Kanun'un 8'inci maddesinin (a) bendinde askeri amaçla ithal edilecek çift kullanımlı malzemenin 5201 sayılı Kanun kapsamında yer almasına rağmen ithalatçı tarafından gerekli izinler ve yetkiler alınmadan ithal edilmesinin cezası iki aydan bir yıla kadar hapis ve dört milyar liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezası uygulanacağı belirtilmiştir.
IV. Sonuç
Çift kullanımlı malzemelerin ithalinde, ithalatçı kuruluşun son kullanıcının beyanı esas alındığı ve bu duruma istinaden ithalat işlemlerinin yapıldığı anlaşılmaktadır. Son kullanıcısı sivil olmak şartı ile ithal edilen çift kullanımlı malzemelere ilişkin bütün işlemler ise Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Sivil amaçlı veya askeri amaçlı ithal edilen ve Kontrole Tabi Malzeme Listesinde yer almayan çift kullanımlı malzemelerin ithalat sürecindeki en önemli fark, ilgili malzemenin askeri amaçla ithal edilmesi durumunda Milli Savunma Bakanlığı'ndan izin alınması sureti ile ithalatının yapılabileceğidir. Askeri amaçlı ithal edilecek çift kullanımlı malzemenin Kontrole Tabi Malzeme Listesinde yer alması durumunda, ilgili malzemenin ithalatı Millî Savunma Bakanlığı tarafından veya Bakanlıkça yetki verilen kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Fakat Kontrole Tabi Malzeme Listesi kapsamındaki eşyaların sivil son kullanıcılar için ithal edilmesi durumunda tüm işlemler Ekonomi Bakanlığı sorumluluğunda yürütülmesinden dolayı ithalatçı kuruluşun 5202 sayılı Kanun gereğince Tesis Güvenlik Belgesi ve Üretim İzin Belgesi bulunan kuruluş olmasına gerek yoktur.
Ekler:
Ek 1: Nihai Kullanım Sertifikası (ulaşmak için tıklayınız...)
Ek 2: Başvuru Dilekçesi (ulaşmak için tıklayınız...)
Kaynakça:
- İthalat Tebliği (2015/1)
- Harp Araç ve Gereçleri İle Silah, Mühimmat Ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Yönetmelik
- 5201 Harp Araç ve Gereçleri İle Silâh, Mühimmat Ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanun
- 5201 Sayılı Kanun Gereğince Kontrole Tâbi Tutulacak Harp Araç ve Gereçleri İle Silah, Mühimmat ve Bunlara Ait Yedek Parçalar, Askerî Patlayıcı Maddeler, Bunlara Ait Teknolojilere İlişkin Liste (2015 Yılı Kontrole Tabi Malzeme Listesi)
- Çift Kullanımlı ve Hassas Maddelerin İhracatının Kontrolüne İlişkin Tebliğ (2003/12) (Wassenaar Düzenlemesi)
- 11067 Sayılı Tasarruf Yazısı
- 03058 Sayılı Tasarruf Yazısı
Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.'ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.
Başa Dön