Skip to Content

Gümrük işlemlerinde dijital uygulamalar

Osman Akpınar

1. Giriş

Gümrük işlemlerinde bilgi teknolojilerinin daha aktif bir şekilde kullanılarak gümrük süreçlerini daha hızlı, daha verimli ve daha şeffaf hale getirmek olarak düşünülebilecek “gümrükte dijitalleşme”; 1970’ler itibariyle dünyanın pek çok gelişmiş ekonomisinde dijitalleşmenin gümrük süreçlerine sağlayacağı katkıların fark edilmesi ile başlamıştır. Bu süreçte Dünya Gümrük Örgütünün de öncülüğünde birçok basitleştirme dijitalleşmenin desteğiyle uygulamaya geçirilmiştir. Bu anlamda ülkemizde ve dünyada gümrük ve gümrük süreçlerinin dijitalleştirilmesi için yapılmış pek çok uygulama olsa da gümrükleri dijital dünyaya entegre hale getirilerek optimal bir sistemin kurulması hala devam eden bir süreç. Dijitalleşmenin gümrük işlemlerine sağladığı faydaları ve ortaya çıkarttığı riskler; ülkemiz ve dünyadaki trend ve entegrasyon ile önümüzdeki süreçte gerçekleşmesi öngörülen gelişmeler; bu yazıda üzerine eğileceğimiz başlıca konu başlıkları olacak.

2. Hızlı, güvenli ve kolay gümrükleme ve uygulamalar

Dijital gümrük, gümrük vergilerinin toplanması, gümrük yükümlülüklerinin, malların, insanların, taşıtların ve dış ticaret kapsamında transfer edilen veya dış ticaret imkanlarından yararlanmak suretiyle hareket eden paranın akışının kontrol dijital sistemlerin kullanılması anlamına geliyor. Kâğıt tabanlı gümrük prosedürlerini elektronik ortama taşımak, böylece küresel gelişmelere daha uygun, daha verimli ve modern bir Gümrük ortamı yaratmak gümrükte dijitalleşmenin asıl amaçları arasında sıralanabilir.

Ticaret dünyası ve Gümrük İdareleri için hayatı kolaylaştıran dijital çözümler ve hizmetlere örnek olarak ülkemizde hayata geçirilen en önemli proje olan “BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri)” Sistemi gösterilebilir. Gümrük beyannamesi tescilinden araç takibi prosedürlerine kadar pek çok hizmeti elektronik ortama alarak işlemlerin daha hızlı ve izlenebilir şekilde gerçekleşmesi sağlanmış, bu sayede de gümrük işlemleri dijitalleşen dünyaya uyumlu hale getirilmişti. Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Uygulaması (TAREKS), Tek Pencere Sistemi entegrasyonu ve gümrükleme sürecinin tahmini olarak ne kadar süreceğine dair bilgi de dahil olmak üzere çeşitli bilgilere kolaylıkla erişilebilen GET-APP gibi pek çok sistem dış ticaret aktörlerine aktif şekilde hizmet vermeye devam eden uygulamalardan yalnızca birkaçı. Kağıtsız Antrepo Beyannamesi uygulaması ise henüz pilot bölgede deneniyor olsa bile İdarenin dijitalleşme konusundaki net tutumunun görülebileceği bir başka uygulama olarak karşımıza çıkıyor.

Atılan adımlara bakıldığında tamamen elektronik bir gümrük sürecinin hedeflendiğini söylemek yanlış olmaz. Özellikle Dünya Gümrük Örgütü (WCO)’nün hukuki altyapısını oluşturarak ön ayak olduğu modernizasyon atılımı, dünya genelinde Tek Pencere Sistemleri ve yardımcı dokümanların elektronik ortama alınması gibi çeşitli yenilikleri dünya genelinde yaygınlaştırarak küresel ticareti daha entegre ve kolay hale getirmeye devam ediyor. Dünya Ticaret Örgütü’nün kıymet/menşe tespiti ve armonize sistemde ürün sınıflandırılmasına yardımcı uygulamaları olduğu gibi lokal idarelerin de ithalat sürecinde doğacak mükellefiyetlerin tespitine yönelik yardımcı uygulamaları yaygın şekilde kullanılmaktadır. Her ne kadar öncelikle ülkemiz ve dünyada hayata geçirilmiş veya geçirilmesi planlanan pek çok uygulama olsa da süreç hala tüm gümrük işlemlerini kapsayacak şekilde genişletilmiş değil. Tam anlamıyla dijital bir gümrük sistemine gerçekleşebilmesi için ise sistem altyapısının kurulmasına ve tüm aktörlerin aktif katkılarına ihtiyaç duyuluyor.

Bu anlamda kağıtsız ortamda gerçekleşen veya bu konuda adım atılan işlemler nazara alındığında, transit, ihracat, antrepo beyanları, ATA karnesi uygulamaları, yolcu ve taşıt işlemlerinde Gümrük İdaresinin ithalat işlemlerinde tam olarak dijitalleşmeye geçme hedefinde olduğu bilinmektedir. Sürecin bu ayağının önceki dönemlerde yeni BİLGE projesi kapsamında yürütülmekteydi. Dış ticaret erbabının ve paydaşların beklentisi ise, bu tür çalışmalara devam ederek, tüm süreçlerin dijital ortama alınması, bununla da yetinilmeyerek bahsedilen çeşitli platformlar arasında entegrasyonun sağlanması olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Genel olarak dijitalleşme başlığı altındaki konulara bakıldığında, belli bir tarihe kadar manuel yürüyen işlemlerin elektronik ortama alınması, bu uygulama ve işlemlerin diğer ilişkili elektronik alt modüllerle entegrasyonunun sağlanması, bugüne kadar mükellefle ilgili olmasına rağmen mükelleflere açık olmayan bazı idari kayıtların mükelleflerin erişimine açılması şeklinde gruplandırmak da mümkündür.

3. Dijitalleşme ve özel sektöre yansımaları

Gümrükleme süreçlerinin kısalması, işlemlerin daha kolay, güvenli ve efektif şekilde yapılabilmesi için hayata geçirilen bu ve diğer pek çok uygulamadan öngörülen şekilde faydalanabilmek amacıyla firmalar da süreçlerini dijitalleştirme çabalarına yoğunlaştı. Bu süreçte bilgi teknolojileri ve değişim yönetimi, entegrasyonun sağlıklı ve efektif bir şekilde gerçekleşmesi açısından ön plana çıkıyor. Dijitalleşme sürecinin iyi yönetilmesi ve takibinin iyi yapılması, firmaların ince eleyip sık dokuyarak planlaması ve yönetmesi gereken süreçler. Dijitalleşmek idareler ve firmalar için büyük faydalar sağlayacak olmakla beraber sürecin doğru yönetilememesi beraberinde ciddi riskleri de getiriyor. Değişimin her zamankinden hızlı ve yıkıcı olduğu günümüzde, mevcut gereklilikleri sağlamanın yanında değişime de kolay uyum sağlayabilecek sistemlerin kuruluyor olması yöneticilerin üzerine düşen önemli görevlerden. Halihazırda ERP sistemlerini gümrük işlemleri için efektif şekilde kullanan firmalar için dijitalleşme büyük bir risk olmasa bile küçük/orta ölçekli firmalar veya hala dijital uygulamalardan yeteri kadar faydalanmayan büyük firmalar için bu köklü dönüşümün sağlıklı yönetilmesi, firma kaynaklarının efektif kullanılması ve yasal gereklilikleri yerine getirme bakımından son derece önemli.

Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği ve YYS kavramlarının hayatımıza girmesi ile izlenebilirlik kavramı daha da önem kazandı. Bilindiği üzere YYS sahibi olabilmenin bir koşulu da ticari kayıtların izlenebilir olduğunun Ticaret Bakanlığı tarafından incelenip teyit edilmiş olmasıdır. YYS sahibi firmalara sağlanan pek çok kolaylık bir bakıma firmaların dijitalleşme süreçlerine de ön ayak oluyor demek yanlış olmaz. Yüksek hacimlerdeki ticaretin takibinin kâğıt ortamında ve insan eliyle yürütülüyor olması her zaman hata ve izlenebilirlik riskini beraberinde getirmektedir. Bu yönüyle değerlendirildiğinde tüm firmaların izlenebilir ve güvenilir olduğu bir ticaret ortamının özendirildiği/teşvik edildiği sonucuna da varılabilir.

4. Değerlendirme

Bütün dünyayı etkisi altına alarak iş yapma modelinin yeniden şekillenmesinde önemli bir etken olan Covid-19 salgını ile dijitalleşme her zaman olduğundan daha çok konuşulur hale geldi. Uzaktan çalışma, kâğıt üzerinden yürüyen pek çok sürecin elektronik sisteme entegre edilmesine de ön ayak oldu. Gerek devlet kurumlarının ve gerek özel sektörün, ticaretin pandemi sürecinde de sorunsuz bir şekilde işleyebilmesi için sistemlerini yeni gereksinimlere göre yeniden şekillendirdiklerini görebiliyoruz. Yazımızda dijitalleşme sürecinin uzun yıllardır ticaret hayatımızda olmasının yanı sıra sürecin hala devam ettiğine değinmiştik. Dünya genelinde Gümrük İdarelerinin diğer ülkelerin İdareleriyle iş birliği içerisinde çalışması amacıyla hazırlanan “Gümrük Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Anlaşması"[1] ve “Revize Edilmiş Kyoto Konvansiyonu”[2]nun öngördüğü bilgi alışverişi ve yardımlaşmanın, ülkeler arasındaki fiziki mesafeler dikkate alındığında dijital ortamda olacağını tahmin etmek güç değil. “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Uygulanmasına İlişkin Gözden Geçirilmiş Kyoto Sözleşmesi Kılavuz İlkeleri”[3]; “Tek Pencere Özeti, Cilt 2”[4]; “Destekleyici Belgelerin Kaydileştirilmesine İlişkin Tavsiye”[5]; “Gümrük ve Diğer İlgili Mevzuat Bilgilerinin Elektronik İletimi ve Doğrulanması Hakkında Tavsiye”[6] gibi Dünya Gümrük Örgütünün 2016 yılında yayımladığı “Dijitalleşmek”[7] sayılı yayınında da özetlendiği gibi çeşitli düzenleme ve öneriler ile gümrük dünyasının dijitalleşmesi teşvik edilmeye devam ediliyor. Bu kapsamda İdarelerin ve tüm ticaret paydaşlarının dijitalleşme serüveninin bundan sonra da hız kesmeden devam edeceğini söyleyebiliriz.

Kaynakça:

Digital Customs, the opportunities of the Information Age – WCO (https://www.wcoomd.org)

T.C. Ticaret Bakanlığı (https://www.ticaret.gov.tr/uygulamalar) 

 


[7] Going Digital, 2016, World Customs Organization

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.