Menkul kıymet gelirlerinin vergisi

M. Fatih Köprü | 27/03/2019 | (Tüm Yazılar)

Başta borsa ve tahvil kazançları olmak üzere menkul kıymet gelirlerinin birçoğu kaynakta kesinti (stopaj) yoluyla vergilendiriliyor. Vergi kesintisi, işlemlere aracılık eden banka veya aracı kurumlar tarafından yapıldığı için yatırımcılar ayrıca beyanname vermiyorlar.

Ama yine de bazı menkul kıymet gelirleri için beyan uygulamasının devam ettiğini hatırlatmakta fayda var. Buna, eurobond ve temettü gelirleri ile yabancı menkul kıymetlerden elde edilen gelirleri örnek olarak verebiliriz. Bu tür işlemlerde gelirin hesaplanması, beyanname verilmesi, verginin ödenmesi gibi tüm işlemlerin, geliri elde eden yatırımcılar tarafından yapılması gerekiyor.

Beyan süresinin sonuna yaklaştığımız şu günlerde, bireysel yatırımcıların 2018 yılında bazı menkul kıymetlerden elde ettikleri gelirlerinin vergilendirilmesi konusuna değinmek istedik.

Borsa kazançları

Yatırımcıların, Borsa İstanbul’da (BİST) yaptıkları hisse senedi işlemlerinden oluşan kâr veya zarar, işleme aracılık eden banka veya aracı kurum tarafından hesaplanıyor. Üçer aylık olarak belirlenen kazançlar üzerinden stopaj (vergi kesintisi) yapma yükümlülüğü de bu kurumlara ait.

Stopajın oranı menkul kıymet yatırım ortaklığı (MKYO) hisse senedi kazançlarında yüzde 10, diğer hisse senetlerinde ise yüzde 0 olarak uygulanıyor.

Stopaj oranı ister yüzde 10, isterse de yüzde 0 olsun, BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden sağlanan kazançlar, tutarı ne olursa olsun ayrıca beyan edilmiyor.

Temettü

Borsada veya borsa dışındaki şirketler tarafından gerçek kişi ortaklara dağıtılan kâr payları (temettü) üzerinden yüzde 15 oranında vergi kesintisi yapılması gerekiyor. Kaynakta kesilen bu vergi ile iş bitmiyor. Bazı hallerde bu gelirlerin gelir vergisi beyannamesi ile beyanı da söz konusu olabiliyor.

Alınan temettü gelirinin brüt tutarının yarısı gelir vergisinden istisna. Kalan yarısının 34 bin liradan fazla olması durumunda, istisna sonrası kalan tutarın “Menkul sermaye iradı” olarak beyan edilmesi zorunlu. Yani 2018 yılında brüt 68 bin liradan (net 57 bin 800 liradan) fazla temettü geliri elde eden bir yatırımcının bu gelirini beyan etmesi gerekiyor.

Temettü gelirinin beyan edilmesi durumunda hesaplanan vergiden, temettüyü dağıtan kurum tarafından yapılan vergi kesintisinin (yüzde 15) tamamı düşülebiliyor.

Tahvil ve bono

Bireysel yatırımcılar, uzun vadeli ve kuponlu Devlet tahvillerinden dönemsel olarak kupon faizi alıyorlar. Ya da kuponlu veya kuponsuz Devlet tahvilleri ile Hazine bonolarını vadesinden önce satarak alım satım kazancı da elde edilebiliyor.

2006 ve sonrasında ihraç edilen bu tür kıymetlerden elde edilen faiz ve alım satım kazançları üzerinden, banka veya aracı kurum tarafından yüzde 10 oranında vergi kesintisi yapılıyor. Ancak altına dayalı devlet iç borçlanma senetlerinden elde edilen gelirler için stopaj oranı yüzde 0’a (sıfır) olarak uygulanıyor. Kaynakta kesilen vergi ister 0 isterse yüzde 10 olsun bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmiyor.

Eurobond faizi

Eurobondlar Türk Hazinesi tarafından, döviz cinsinden, yurt dışı piyasalarda ihraç edilen tahviller. Bu menkul kıymetlerden elde edilen gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmıyor. Bu nedenle bazı durumlarda gelirin beyan edilmesi gerekiyor.

Döviz cinsinden kupon faizinin TL karşılığı, kupon tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kuru kullanılarak hesaplanıyor. Bu tutar, 2018 yılı için geçerli olan 34 bin liralık beyan sınırının altında ise beyanname vermeye gerek yok. Sınırı aşması durumunda ise tamamının gelir vergisi beyannamesinin “menkul sermaye iradı” satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi ve hesaplanan verginin ödenmesi gerekiyor.

Vadeden önce satılırsa

Eurobondların 2018 yılında satılması durumunda ise kazanç; tahvilin satış tarihindeki TL karşılığından, alış tarihindeki TL karşılığının çıkarılması şeklinde hesaplanıyor. Bu hesaplama yapılırken maliyet bedelinin endekslenmesi de mümkün. Ancak 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondların endekslemeye tabi tutulabilmesi için Yİ-ÜFE (Yurt içi üretici fiyat endeksi) farkının yüzde 10’dan fazla olması gerektiği unutulmamalı. 2006 öncesinde ihraçlar için böyle bir sınırlama yok.

2006 öncesinde ihraç edilen eurobondların 2018 yılında satılmasından sağlanan kazancın ayrıca 27 bin lirası gelir vergisinden istisnadır. Yani kazanç 27 bin liradan az ise beyan edilmiyor, aşması durumunda ise aşan kısmın beyan edilmesi gerekiyor. 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondlar için böyle bir istisna söz konusu değil. Hesaplanan kazancın tutarı ne olursa olsun gelir vergisi beyannamesinin “diğer kazanç ve iratlar” satırına yazılarak beyan edilmesi gerekiyor.

Yatırım fonları

Portföyünün en az yüzde 80’i hisse senedinden oluşan fonlarda (hisse senedi yoğun fon) yüzde 0 oranında stopaj yapılıyor. 1 yıldan daha fazla süreyle elde tutulan ve hisse oranı 51’den fazla olan fon gelirlerinden ise hiç stopaj yapılmıyor.

Bunlar dışındaki menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilen gelirler üzerinden yüzde 10 oranında vergi kesiliyor. İster stopaj yapılsın isterse yapılmasın, yerli yatırım fonu gelirleri ayrıca beyan edilmiyor.

Faiz ve repo

2018 yılında, repo gelirleri üzerinden yüzde 15, mevduat faizleri ile katılım bankalarınca katılma hesaplarına ödenen kâr payları üzerinden ise vadeye ve döviz cinsine göre yüzde 10 ile yüzde 18 arasında stopaj yapılıyordu. Aynı yıl 31 Ağustos ile 30 Kasım tarihleri arasında açılan veya vadesi yenilenen TL mevduatlara daha düşük (% 0 - % 5) döviz tevdiat hesaplarına ise daha yüksek (% 13 - % 20) stopaj oranları uygulanmıştı. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirler, tutarı ne olursa olsun beyan edilmiyor.

Yurt dışı faiz

Yurt dışı bankalardan veya Türkiye’deki bankaların yurt dışındaki şubelerinden elde edilen faiz gelirleri üzerinden vergi kesintisi yapılmadığından, 2018 yılında bin 800 lirayı aşan faiz gelirlerinin tamamının gelir vergisi beyannamesinin “menkul sermaye iradı” satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi gerekiyor.

Beyan ve ödeme

2018 yılı menkul kıymet gelirlerine ilişkin beyannamenin, bir uzatma olmazsa, 25 Mart Pazartesi gününe kadar verilmesi gerekiyor. Beyanname elden verilebileceği gibi Gelir İdaresi Başkanlığının internet sitesinde (www.gib.gov.tr) yer alan “Hazır Beyan Sistemi”ni kullanarak hiç vergi dairesine gitmeden de verilebiliyor. İlk defa menkul kıymet gelirlerini beyan edecek olanlar da bu sistemden yararlanabilirler.

Beyannamede gösterilen vergilerin yarısı 1 Nisan’a, diğer yarısı da 31 Temmuz’a kadar olmak üzere 2 taksitte ödenebiliyor.

Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirme esasları aşağıdaki tabloda özet olarak yer alıyor:

Gelirin türü

Stopaj oranı

Beyan durumu

MKYO hisse senedi satış kazancı (BİST’te)

% 10

Beyan edilmez.

Diğer hisse senetleri satış kazancı (BİST’te)

% 0

Beyan edilmez.

Hisse senedi kâr payı (temettü)

% 15

Brüt tutarın yarısı istisna. Kalan tutar, 34 bin liradan fazla ise beyan edilir. Beyannamede hesaplanan vergiden stopajın tamamı düşülür.

Devlet tahvili ve Hazine bonosu gelirleri (faiz-alım satım)

% 10

Beyan edilmez.

Eurobond kupon faizi

% 0

34 bin lirayı aşarsa tamamı beyan edilir.

Eurobond satış kazancı

(2006 öncesinde ihraç)

---

Endeksleme yapılabilir. Kazanç 27 bin lirayı aşarsa, aşan tutar beyan edilir.

Eurobond satış kazancı

(2006 ve sonrasında ihraç)

---

Endeks farkı % 10’dan fazlaysa endeksleme yapılabilir. Kazancın tamamı beyan edilir.

Repo geliri

% 15

Beyan edilmez.

Mevduat faizi ve katılım bankası kâr payı

% 0-20

Beyan edilmez

Yurt dışı banka mevduat faizi

---

Bin 800 lirayı aşarsa tamamı beyan edilir.

Kira sertifikası kâr payı gelirleri ve alım satım kazançları

(Türkiye’de ihraç)

% 10

Beyan edilmez.

Yatırım fonu gelirleri

% 10,
 % 0

Beyan edilmez.

Varant

(Dayanak varlığı hisse senedi)

% 0

Beyan edilmez.

Vadeli işlem ve opsiyon kazancı

(Hisse senedi veya hisse senedi endeksine dayalı kontratlardan)

% 0

Beyan edilmez.

Vadeli işlem ve opsiyon kazancı

(Diğer kontratlardan)

% 10

Beyan edilmez.

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.