Çalışma saatlerimiz uzun, fazla mesaide lideriz

M. Fatih Köprü | 28/09/2017 | (Tüm Yazılar)

Dünyanın her yerinde şirketler ve çalışanları arasında en çok ihtilafa neden olan konuların başında çalışma saatleri ve ücretlendirme yer alır. Bu nedenle ortalama çalışma saatleri sıklıkla haberlere ve araştırmalara konu olur. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu'nun 63. maddesi, haftalık çalışma süresinin en çok 45 saat olduğunu, aksi kararlaştırılmadıkça bu sürenin çalışma günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanacağını hükme bağlıyor.

Yasa uyarınca günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri işin niteliğine göre işçiler için farklı şekilde düzenlenebiliyor. Başlama ve bitiş ile dinlenme saatlerinin işyerlerinde işçilere duyurulması gerekiyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine baktığımızda ise dünyadaki ülkelerin çoğunda haftalık yasal çalışma süresinim 40 saat olduğunu görüyoruz. Bu süre dikkate alındığında Türkiye’deki haftalık çalışma saatinin yüksek olduğu söylenebilir.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) verilerine göre, çalışma saatlerinin en yüksek olduğu ülke yıllık bazda 2 bin 255 saat ile Meksika. Listede (Tablo 1) ilk beşte yer alan diğer ülkeler ise Kosta Rika, Güney Kore, Yunanistan ve Şili olarak sıralanıyor.

En kısa süre Almanya’da

Çalışma saatleri bakımından tablonun sonunda, başka bir deyişle şanslı grupta yer alan ülkelerin başında ise şaşırtıcı gibi görünse de sıkı çalışma prensipleriyle tanınan Almanya bulunuyor. OECD’nin hazırladığı listenin son sırasındaki Almanya’da yıllık ortalama çalışma süresi 2016’da bin 363 saat olarak gerçekleşmiş. Çalışma saatlerinin en kısa olduğu diğer ülkeler Danimarka, Norveç, Hollanda ve Fransa’da ise yıllık çalışma saatleri son verilere göre sırasıyla bin 410, bin 424, bin 430 ve bin 472 saat olarak gerçekleşmiş.

Araştırma kapsamına alınan ülkelerde ortalama çalışma saatlerinin 2000 yılından bu yana düşüş eğiliminde olduğu görülüyor. Düşüşün en çok dikkat çektiği ülkelerden biri olan Şili’de 2000 yılında 2 bin 263 olan yıllık çalışma saati 2016’da bin 974’e; Avusturya’da ise 2000 yılında bin 807 saat olan çalışma süresi 2016’da bin 601 saate gerilemiş durumda.  

60 saat üzeri mesaide ilk sıradayız

Haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğu ve 2016 verilerine göre haftalık fiili çalışma saatinin 46,8 olarak gerçekleştiği Türkiye, OECD’nin bir başka göstergesinde ise ilk sırada bulunuyor. OECD tarafından hazırlanan “asıl işlerinde haftada 60 saat ve üzerinde çalışanların oranı” listesinde (Tablo 2) Türkiye yüzde 23,3 ile birinci sırada yer alıyor. Bu kategorideki OECD ortalaması ise yüzde 5,6 olarak belirlenmiş.

Hem en uzun yasal çalışma süresi hem de en uzun fiili çalışma saatlerinin görüldüğü Meksika’da gevşek uygulamalar ve yasal boşluklar, özel sektör çalışanlarının ekstra ücret almadan ekstra çalışmaya maruz kalmalarına neden oluyor. Avrupa’nın en uzun çalışma saatlerinin görüldüğü Yunanistan’da ise mevcut ekonomik durum fazla çalışma sürelerine duyulan ihtiyacı artırıyor. ILO uzmanı Jon Messenger çok sayıda Asya ülkesinde de çalışma saatlerinin çok uzun olduğunu, haftada 48 saati aşan işçilerin oranının çok yüksek olduğunu belirtiyor.

 

Uzun çalışmak verimliliği artırmıyor 

 

Çok sayıda ülke, vatandaşlarının çalışma sürelerini standartlara yaklaştırmak için çeşitli girişimlerde bulunsa da, istihdam yasalarındaki boşluklar hükümetlerin çabalarının sık sık başarısızlıkla sonuçlanmasına neden oluyor. Yapılan araştırmalar ise fazla çalışanların performanslarının, yeterince dinlenenlere kıyasla daha düşük olduğunu ortaya koyuyor.

 

Almanya örneği bu durumu bizlere en iyi şekilde açıklıyor. OECD sıralamasında dünyanın en kısa ortalama çalışma saatlerine sahip olması Almanya’nın verimliliğinden hiçbir şey eksiltmiyor. Dünya Ekonomik Forumu 2015-16 Küresel Rekabet Raporu’na göre, Almanya dünyanın en rekabetçi dördüncü ülkesi. Ayrıca geçtiğimiz hafta sonu seçime gidilen ülkede, en büyük işçi sendikası IG Metall yapılan son açıklamaya göre ücret artışlarının yanı sıra haftalık çalışma süresini 28’e çekebilme hakkı tanınmasını öneriyor. Bu konudaki görüşme ve pazarlıkların Kasım’da gerçekleşmesi bekleniyor. 

Beklentiler güçlü değil

Küresel ekonomik büyümeye dair beklentilerin çok güçlü olmadığı ve toparlanmanın finansal riskler ve siyasi belirsizlikler karşısında hassas olduğu bir dönemde, OECD ülkelerinde istihdam piyasası koşullarındaki iyileşmenin yavaş bir seyir izlemesi bekleniyor. 2016’nın son çeyreğinde yüzde 61’e yükselen 15-74 yaş arası nüfustaki istihdam oranının 2018’in son çeyreğinde yüzde 61,8’e ulaşacağı tahmin ediliyor.

Yunanistan, İtalya, İspanya ve Türkiye’de yüzde 55’in altında olan istihdam oranları İzlanda, Yeni Zelanda ve İsviçre’de yüzde 70’in üzerinde. Bu farklılıkların önümüzdeki iki yıllık dönemde belirgin olarak ortadan kalkması ise beklenmiyor. 

Çalışanların işyerinde geçirdikleri sürede kişisel işlerine de vakit ayırdıkları, işverenlerin ise daha çok kâr etmek için fazla mesaiye zorlamaları dikkate alındığında, her iki tarafın da haklarının korunması için özellikle listenin ilk sırasındaki ülkelerde daha fazla düzenlemeye ve uygulamada titizliğe ihtiyaç duyuluyor.

Tablo 1

Hangi ülkede kaç saat çalışılıyor?

 

Ülke

Haftalık yasal çalışma süresi (Saat)

Haftalık fiili çalışma süresi (2016, saat)

Yıllık fiili çalışma süresi (2016, saat)*

1

Meksika

48

43,4

2.255

2

Kosta Rika

48

44,0

2.212

3

Güney Kore

40

43,7

2.069

4

Yunanistan

40

42,3

2.035

5

Şili

45

41,6

1.974

6

Rusya

40

-

1.974

7

Polonya

-

40,7

1.928

8

Letonya

40

38,7

1.910

9

İsrail

-

40,6

1.889

10

Litvanya

40

38,5

1.885

11

İzlanda

40

39,4

1.883

12

İrlanda

gysy

35,9

1.879

13

Estonya

40

38,4

1.855

14

Portekiz

40

39,6

1.842

15

Türkiye

45

46,8

1.832

16

ABD

40

-

1.783

17

Çek Cumhuriyeti

40

40,2

1.770

18

OECD ortalaması

-

37,5

1.763

19

Macaristan

40

39,7

1.761

20

Yeni Zelanda

40

37,7

1.752

21

Slovakya

40

40,0

1.740

22

İtalya

40

37,0

1.730

23

Japonya

40

-

1.713

24

Kanada

40

-

1.703

25

İspanya

40

37,7

1.695

26

Slovenya

40

39,4

1.682

27

Birleşik Krallık

gysy

36,7

1.676

28

Avustralya

gysy

35,8

1.669

29

Finlandiya

40

36,7

1.653

30

İsveç

40

36,4

1.621

31

Avusturya

40

36,5

1.601

32

İsviçre

45

34,7

1.590

33

Belçika

38

37,0

1.551

34

Lüksemburg

40

37,5

1.512

35

Fransa

35

37,3

1.472

36

Hollanda

48

30,3

1.430

37

Norveç

40

34,3

1.424

38

Danimarka

gysy

32,9

1.410

39

Almanya

gysy

35,2

1.363

Kaynak: ILO ve OECD

gysy: Genel yasal süre yok

(-): Bilgi yok

(*):Belçika ve İsviçre'nin verileri 2015 yılına, Türkiye'nin verisi 2013 yılına aittir.

 

Tablo 2

Haftada 60 saat ve üzeri çalışanların oranı

Ülke

Oran (%)

Türkiye

23,3

Güney Kore

22,6

Kolombiya

18,9

Kosta Rika

16,6

Meksika

14,5

Endonezya

14,3

Hindistan

13,6

Güney Afrika

11,7

Yunanistan

11,2

Japonya

9,2

Şili

8,6

Arjantin

8,1

İzlanda

7,3

Avustralya

6,1

Çin

5,8

OECD

5,6

Yeni Zelanda

5,5

Belçika

5,4

Polonya

5,4

İsrail

5,3

Birleşik Krallık

5,2

Fransa

4,9

Avusturya

4,9

Portekiz

4,7

İrlanda

4,5

Brezilya

4,4

Rusya

3,9

İspanya

3,9

İtalya

3,9

ABD

3,8

Çek Cum.

3,6

Kanada

3,4

Almanya

3,3

Slovenya

3,2

Finlandiya

2,8

Hollanda

2,6

Danimarka

2,4

Slovak Cum.

2,3

Lüksemburg

2,0

Macaristan

1,9

İsveç

1,9

İsviçre

1,9

Norveç

1,8

Estonya

1,5

Letonya

1,4

Litvanya

0,4

Kaynak: OECD, 2015

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.