Vergi incelemeleri ve mükellef hakları

M. Fatih Köprü | 22/11/2015 | (Tüm Yazılar)

Vergi sistemimizde elde edilen gelir ya da kazancın mükellef tarafından beyan edilmesi esası geçerlidir. Buna göre mükellefler genel kural olarak, vergiye tabi işlemleri ile ilgili bütün bilgileri beyanname ile vergi dairesine bildiriyorlar. Beyan edilen kazanç veya işlemlerin yanlış olduğuna yönelik bir tespit yapılmadığı sürece, bu beyan doğru olarak kabul ediliyor.

Vergi incelemesi ise ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla yapılan faaliyetler olarak tanımlanıyor. Kural olarak vergi incelemelerinin 5 yıllık zamanaşımı süresi içerisinde yapılması gerekiyor. Bu süre içerisinde kalmak şartıyla mükelleflerin, içinde bulunulan yıl dahil olmak üzere defter ve belgeleri vergi incelemesine tabi tutulabilir. Önceden inceleme yapılmış olması, yeniden inceleme yapılmasına engel teşkil etmiyor.

Bu haftaki yazımızda, geçtiğimiz günlerde vergi inceleme yönetmeliğinde yapılan ve mükellefler açısından önem arz eden değişiklikleri de dikkate alarak, incelemeye başlama aşamasından rapor düzenlenmesine kadar geçen süreçte uyulması gereken usul ve esaslara değineceğiz.

İnceleme oranı

İnceleme oranı ülkemizde eskiden olduğu gibi oldukça düşük. Bunun artırılması için başta inceleme elemanlarının sayısının artırılması olmak üzere çeşitli önlemler alınıyor. Bunun sonucunda oranın yüzde 1’lerden yüzde 3’lere yaklaşmış olduğunu ancak 2014 yılında yine bir miktar azaldığını görüyoruz.

Vergi Denetim Kurulu (VDK) Başkanlığı’nın faaliyet raporunda, yıllara göre incelenen mükellef sayıları ve inceleme oranları yıllar itibarıyla aşağıdaki gibi gösteriliyor:

Yıllar

Faal GV ve KV mükellef sayısı

İncelenen mükellef sayısı

İnceleme oranı

2012

2.422.975

46.845

% 1,93

2013

2.460.281

71.352

% 2,90

2014

2.472.658

55.284

% 2,24

 

Faaliyet raporunda, vergi incelemeleri sonucunda tarh edilen vergiler ve kesilen cezalara ilişkin bilgilere de yer veriliyor. Buna göre 2014 yılında incelemeler sonucu tarh edilen vergi miktarı yaklaşık 7,9 milyar lira ve kesilmesi istenen ceza tutarı da 16,6 milyar lira olarak gerçekleşmiş.

İnceleme yetkisi

2011 yılı Temmuz ayında çıkarılan bir Kanun Hükmünde Kararname (646 Sayılı KHK) ile "Vergi Denetleme Kurulu Başkanlığı" kuruldu. O güne kadar dört farklı unvanla çalışan tüm vergi inceleme elemanları "Vergi Müfettişi" unvanı altında birleştirildi. Buna göre vergi incelemeleri, Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru tarafından yapılabiliyor. Aynı zamanda vergi dairesi müdürleri ile Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar da vergi incelemesi yapmaya yetkililer.

İnceleme türleri

Vergi incelemeleri iki şekilde yapılabiliyor. Tam ve sınırlı inceleme. Tam inceleme, bir mükellefin her türlü iş ve işlemlerinin bütün matrah unsurlarını içerecek şekilde incelenmesi olarak tanımlanabilir. Bu inceleme bir veya birden fazla vergi türü ya da bir veya daha fazla vergilendirme dönemini içerebiliyor. Sınırlı inceleme ise tam inceleme dışında kalan vergi incelemeleri olarak tanımlanıyor.

VDK Başkanlığı’nın faaliyet raporunda yıllar itibarıyla sınırlı ve tam inceleme sayılarının aşağıdaki gibi olduğu görülüyor:

Yıllar

Sınırlı inceleme sayısı

Tam inceleme sayısı

Toplam

2012

88.737

17.024

105.761

2013

130.546

32.821

163.367

2014

111.692

37.355

149.047


İnceleme süresi

İnceleme süresi incelemenin türüne göre değişiyor. Tam inceleme yapılması halinde bu süre incelemeye başlanıldığı tarihten itibaren en fazla 1 yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla 6 ay oluyor. Bu sürelerin içinde incelemenin bitirilmesi gerekiyor.

İnceleme elemanları bu sürelerde incelemenin bitirilemeyeceğini anladıkları durumda, gerekçeli bir yazı ile bağlı oldukları birimden ek süre talep edebiliyorlar. Bu başvurunun inceleme süresinin bitiminden en geç 10 gün önce yapılması gerekiyor. Bu talep ilgili birim tarafından değerlendirildikten sonra 6 ayı geçmemek üzere ek süre verilebiliyor.

İnceleme görevinin başka bir inceleme elemanına devredilmesi halinde inceleme süreleri yeniden başlamıyor. Kalan süre içinde incelemenin tamamlanması gerekiyor.

Ek süreler de dahil rapor süresinde tamamlanamazsa inceleme elemanlarının gerekçelerini yazılı olarak bağlı oldukları birime bildirmeleri gerekiyor. Bu durumda ilgili inceleme ve denetim birimi, incelemeyi bitiremeyen inceleme elemanı hakkında disiplin hükümlerini uygulayabiliyor.

Başlama tutanağı

Vergi incelemesine “İncelemeye Başlama Tutanağı” ile başlanıyor. Tutanağının mükellef tarafından imzalandığı tarih incelemeye başlama tarihi olarak kabul ediliyor. Özellikle incelemelere getirilen yukarıdaki süre sınırlamalarından sonra bu tutanakların önemi daha da arttı. İmzalanan tutanağın bir örneği, defter ve belgeleri incelenen mükellefe veriliyor.

Defterlerin alınması

Mükelleflerin defter ve belgeleri yazılı olarak istenir ve tutanakla teslim alınır. Yazıda, ibraz edilecek defter ve belgeler ile ibraz süresi ve yeri, ibraz edilmemesi halinde uygulanacak yaptırımlar belirtilir.

İşyerinde yapılmalı

Vergi incelemeleri esas itibarıyla mükellefin iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi nedenlerle incelemenin iş yerinde yapılması imkânsız olursa veya mükellef kabul ederse inceleme dairede de yapılabiliyor.

İnceleme tutanakları

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme esnasında vergilendirmeyle ilgili olayları ve tespitleri içeren bir tutanak (inceleme tutanağı) düzenlerler. Tutanakta yer alan hususlarla ilgili mükellefin itiraz ve düşünceleri varsa bunlar da tutanağa geçirilir. Tutanak mükellef tarafından okunduktan sonra karşılıklı imzalanır. Bir nüshasının imza edenlere verilmesi zorunlu.

Özelge varsa

Mükelleflerin, inceleme sırasında vergi kanunlarına göre eleştiri konusu yapılacak hususlarla ilgili olarak inceleme elemanına özelge (mukteza) ibraz etmesi durumunda, özelgenin inceleme tutanağına dâhil edilmesi gerekiyor. Özelgenin mükellefin durumunu açıklayıp açıklamadığı konusuna ise tutanakta yer verilmiyor. Bu konu inceleme elemanı tarafından düzenlenen raporda değerlendiriliyor.

Bilgi verilmeli

Tutanak aşamasında, tutanakta yer alan hususların vergi kanunları karşısında yapılması muhtemel işlemler bakımından ispatlama vasıtası olduğunun mükellefe söylenmesi gerekiyor. Ayrıca tutanağa göre yapılması muhtemel işlemlerin neler olduğu konusunda mükellefin bilgilendirilmesi de şart. Tutanakta bu bilgilendirmenin yapıldığı hususuna yer verilmesi de gerekiyor.

İmzalanmazsa

Tutanak bitti, karşılıklı imzalanması gerekiyor dedik. Peki mükellef tutanağı imzalamazsa ne olur? İnceleme yapan mükellefi imzalamaya zorlayamaz. Ancak tutanakta yer verilen olaylar ve hesap durumlarını içeren defter ve belgelere el konuluyor. İnceleme sonucunda tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar bu defter ve belgeler mükellefe iade edilmiyor. İlgililer herhangi bir zamanda tutanakları imzalayarak defter ve belgelerini geri alabiliyorlar. Ancak suç delili olan defter ve belgeler hiçbir şekilde iade edilmiyor.

İnceleme raporu

Vergi incelemesi sonucunda, inceleme elemanları tarafından tutanakla tespit edilen hususlarla ilgili olarak “vergi inceleme raporu” düzenlenir. Kural olarak vergi türü ve dönemi itibarıyla ayrı ayrı vergi inceleme raporu düzenlenmesi gerekiyor. KDV ÖTV gibi vergilendirme dönemi bir yıldan daha kısa olan vergilere ilişkin raporlar, her bir döneme ilişkin matrah ve/veya vergi farkları ayrı ayrı gösterilmek ve takvim yılı aşılmamak şartıyla tek bir rapor olarak da düzenlenebiliyor. Özel hesap dönemine tabi mükelleflerde rapor, takvim yılı yerine özel hesap dönemi dikkate alınarak düzenleniyor.

Bu raporlarda tarhiyat önerisi varsa, yani raporda ek bir vergi ve ceza isteniyorsa, bunlara ilişkin tutarların herhangi bir tereddüde yer vermeyecek açıklıkta ve anlaşılır bir şekilde vergi inceleme raporlarının sonuç bölümünde gösterilmesi gerekiyor.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, vergi kanunlarıyla ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemiyorlar.

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.