Kayıt dışını kayda almak…

M. Fatih Köprü | 08/02/2015 | (Tüm Yazılar)

Geçtiğimiz ayın sonunda Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yaptığı bir basın toplantısı ile “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı”nı açıkladı. Plan 2015-2017 dönemini kapsıyor.

Eylem planında, kayıt dışı ekonominin boyutunun belirlenmesi ve ekonomi üzerindeki etkilerinin analizi, vergiye gönüllü uyum seviyesinin yükseltilmesi, kayıt dışılıkla mücadelede denetim kapasitesinin artırılması ve toplumun bilinçlendirilerek mücadeleye aktif katılımının sağlanması konusunda yapılması gerekenlere yer veriliyor.

Eylem planının uygulanmasından Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) sorumlu. Ancak çalışmalar birçok bakanlık, özerk kuruluşlar veya sivil toplum kuruluşları ile koordinasyon içinde yürütülecek.

Bu yazımızda, planda yer alan, denetim kapasitesinin güçlendirilmesi konusuyla ilgili atılacak somut adımlara yer vereceğiz.

Turizm sektörü

Turizm sektöründe görülen kayıt dışılığın sebepleri, boyutları ve ihtiyaç duyulan düzenlemelerin tespiti amacıyla, ilgili sivil toplum kuruluşlarının da katkı sunacağı bir çalıştayın yapılması planlanıyor.

Bunun dışında, internet üzerinden yurt içi ve yurt dışından yapılan (otel, pansiyon, günübirlik ev vb.) konaklama rezervasyonları takip edilecek. Kayıt dışı turizm acentesi işletilmesinin ve kayıt dışı rehber istihdamının önüne geçilmesi için denetimler artırılacak, sektörde e-fatura ve e-arşiv uygulamaları yaygınlaştırılacak.

Ayrıca düzenledikleri turlarla, turistleri yurt dışından ülkemize cüz’i fiyatlarla getiren ve ülkemizde kayıt dışı, kalitesiz ve fahiş fiyatlarla alışverişe yönlendiren turizm işletme/acenteleri takip edilecek ve bu konuda da gerekli düzenlemeler yapılacak.

Akaryakıt satışı ve taşımacılığı

Trafiğe tescilli taşıtlara plaka numaralarını da içeren birer kimlik birimi (etiket) takılarak, akaryakıt pompaları da bunları okuyacak ünitelerle donatılacak. Akaryakıt pompalarına bağlı yeni nesil ödeme kaydedici cihazlarda kayıtlı bilgilerin on-line olarak Gelir İdaresi Başkanlığı veri ambarına ulaşması da planlanıyor. Bu sayede akaryakıt istasyonlarının akaryakıt alış ve satışlarının izlenerek denetlenmesi suretiyle kayıp ve kaçakların önlenmesi amaçlanıyor.

Akaryakıt ve LPG taşımacılığında kullanılan kara ve deniz taşıtları ile boru hatlarında taşınan ürünün, yükleme yerinden teslim mahalline kadar takibine imkân sağlayacak bir sistem kurulacak. Bu sistem ile yüke, araca ve gidilecek yere ait bilgilerin sisteme girilerek bu bilgilerin tüm adlî kolluk birimlerinin erişimine açılması amaçlanıyor.

Eylem planında ayrıca havacılık yakıtlarının teslim sürecinde, lisans sahiplerinin alım, satım ve teslimlerine ilişkin tüm safhaların kavranarak, gerekli takip sisteminin kurulacağı belirtiliyor.

İnşaat işleri

İnşaat sektöründe, projenin ilgili idarece onaylanmasından itibaren takip edilmesine yönelik gerekli sistem ve teknik altyapı oluşturulacak.

Sektörde kayıt dışı istihdamın boyutu ve analizi konusunda bir Akademik Danışma Kurulu oluşturulması gibi çözümler de dâhil olmak üzere, kayıt dışı istihdamın önlenmesi amacıyla alınması gereken tedbirler belirlenerek, düzenlemeler yapılacak.

Gayrimenkullerin alım ve satım değerlerinin rayiç değer üzerinden işlem görmesini sağlamak amacıyla gerekli hukukî ve idarî alt yapı oluşturulacak. İlgili kurumlardan ihtiyaç duyulan veriler temin edilerek, sektöre yönelik etkin bir analiz ve vergi denetim sistemi kurulacak.

Sağlık ve kozmetik

Sağlık sektöründeki kayıt dışılığın önlenmesine yönelik olarak e-fatura gibi sektörü kavrayacak elektronik uygulamaların yaygınlaştırılacağı belirtiliyor. Bu amaçla sağlık kuruluşları ve eczanelerin Sosyal Güvenlik Kurumuna faturalarını elektronik ortamda düzenlemesi sağlanacak ve bu suretle sektör hasılatının kayıt altına alınması ve elde edilen verilerin ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşılması sağlanacak.

Türkiye’de üretilen veya ithal yoluyla ülkeye giren tıbbi cihazlar ile kozmetik ürünlerin, üretim veya ithalinden nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar takip edilebilmesi amacıyla cihaz veya ürün üzerinde tekil tanımlayıcı bulundurulmasına yönelik mevzuat ve teknik alt yapı çalışması yapılacak.

Taşımacılık

Kayıt dışılıkla mücadelede parasal hareketler kadar mal hareketlerinin takibi de büyük önem taşıyor. Karayolu nakliyesi sektöründe, malın yüklenmesinden teslimine kadar tüm aşamaların etkin şekilde takip edilmesine imkân sağlayacak elektronik bilgi paylaşımı da dâhil olmak üzere gerekli çalışmalar ilgili kurumlarla işbirliği içerisinde yürütülecek.

Şehir içi toplu taşımada (otobüs, vapur, tramvay, metro vb.) ücretin elektronik ortamda ve tek bir merkezden toplanmasına imkân sağlayacak gerekli hukukî düzenlemeler yapılacak ve buna uygun teknik alt yapı oluşturulacak.

İnternetten yapılan satışlar

Eylem planında, e-ticaret sektöründe çalışan aracı kurumlardan (aracı hizmet sağlayıcılardan), kargo lojistik şirketlerinden ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlardan elektronik ortamda veri alınmasına yönelik düzenlemeler yapılacağı belirtiliyor. Ayrıca sektörde e-fatura kullanımının yaygınlaştırılmasına yönelik düzenlemeler de yapılacak. Bu bilgiler risk analizine tabi tutularak e-ticaret sektöründeki kayıt dışılığın ve vergi kayıp ve kaçağının önlenmesine çalışılacak.

Hem internet ortamında faaliyet gösteren sosyal medya kuruluşlarına yapılan ödemelere ait bilgilerin, hem de sosyal medya kuruluşlarının müşterilerine yaptığı ödemelere ait bilgilerin kavranması amacıyla çeşitli verilerin banka ve benzeri ödeme kuruluşlarından elektronik ortamda alınması planlanıyor. Bu veriler analiz edilerek vergi kayıp kaçağının önlenmesine yönelik gerekli hukukî ve teknik altyapı çalışmaları yapılacak.

Planda ayrıca, e-ticaretteki kayıt dışılığın önlenmesi amacıyla denetimlerin artırılacağı da belirtiliyor.

Denetim tekniğinde yenilikler

► Kayıt dışı istihdamla ilgili denetimlerde, tüm denetim sürecinin elektronik ortamda yürütülmesini sağlayacak otomasyon programları hazırlanacak.

► Daha etkin bir denetim için günün 24 saatinde fiili denetim yapılmasına imkân sağlayan bir uygulama öngörülüyor.

► SGK’da görev yapan sosyal güvenlik denetmeni/denetmen yardımcısı sayısı kademeli olarak 5 bin kişiye çıkarılacak.

► E-yoklama sistemi hayata geçirilecek. Yoklama ve yaygın yoğun denetimler tablet bilgisayarlar vasıtasıyla yapılacak. Bu sayede elde edilen verilerin eş zamanlı olarak analizi ve ilgili kurum ve kuruluşlar ile elektronik ortamda paylaşılması sağlanmış olacak.

► Gelir İdaresi Başkanlığınca yapılan denetimlere; SGK, İçişleri Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı da dahil edilerek ortak denetimler gerçekleştirilerek, denetimin etkinliği artırılacak.

Diğer konular

► Kayıt dışı işçi çalıştırmaları veya Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde yazılı kaçakçılık suçlarını işlemeleri sebebiyle haklarında kesinleşmiş hüküm bulunanların kamu ihalelerinden yasaklanması sağlanacak.

► Tahsilat ve ödemelerle ilgili mevzuatta yer alan hadler ve alım-satım bildirim tutarları azaltılacak. (Konut kira ödemelerinin bankadan yapılma zorunluluğu, Ba-Bs formları veya ödeme ve tahsilatların banka aracılığıyla yapılması zorunluluğuna ilişkin tutarlar ilk akla gelenler.)

► On ve üzerinde işçi çalıştıran işverenlerin ücret, prim ve ikramiye niteliğindeki ödemelerinin Bankalar aracılığıyla yapması gerekiyor. Bunun kapsamı genişletilecek. Bazı sektör veya iş kollarında faaliyet gösteren ve 10’dan az sigortalı çalıştıran işverenler de ücretleri bankadan ödeme zorunluluğu kapsamına alınacak.

► Fikir ve sanat eserlerinde bandrol, kayıt-tescil ve sertifika uygulamaları etkin biçimde denetlenecek. Kayıt dışı satılıp basılan ve halk arasında “korsan” tabir edilen materyallere ilişkin denetimler etkili ve caydırıcı hale getirilecek.

► Eylem planında ayrıca kara, deniz ve hava yolu taşımacılığı ile spor müsabakaları, tiyatro, sinema ve konser etkinlikleri gibi biletle girilen alanlarda e-bilet uygulamalarının yaygınlaştırılacağı belirtiliyor.

Kayıt dışı ile mücadelede alınacak çok mesafe var. Bıkmadan, usanmadan bu sorunun üzerine gidilmesi gerekiyor. Yapılan çalışmalarda en büyük yardımcı ise hiç kuşkusuz kurumlar arasındaki bilgi alışverişine imkan sağlayabilen elektronik uygulamalar. Bunun yanında bir de toplum bilinçlendirilerek, kayıt dışılıkla mücadeleye aktif katılım sağlanabilirse, sorunun -tamamen ortadan kaldırılamasa da- en azından daha makul seviyelere çekilebilmesi mümkün olacaktır.

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.