Az geçim indirimi-AGİ

M. Fatih Köprü | 11/01/2015 | (Tüm Yazılar)

Başlıkta az geçim indirimi dedik ama aslı “Asgari Geçim İndirimi”, kısaca “AGİ” olarak geçiyor. 2008 yılından beri uygulanıyor. Çalışanın ücretinden kesilecek gelir vergisinden, kendisi, eşi ve çocukları için her yıl belirlenen tutarlarda indirim yapılması esasına dayanıyor. İndirim sonrası bir vergi tutarı kalırsa bu tutar çalışanın ücretinden kesilerek vergi dairesine yatırılıyor. Asgari geçim indirimi uygulaması sayesinde ücretten kesilen vergi azaldığı, bazen de sıfırlandığı için çalışanın net ücreti, yararlanmayı hak ettiği asgari geçim indirimi kadar artmış oluyor.

Geçtiğimiz 30 Aralık günü Asgari Ücret Tespit Komisyonu yaptığı son toplantıda, asgari ücreti ilk 6 ay için aylık brüt 1.201,50 lira olarak belirledi. Yeni asgari ücret, aynı zamanda 2015 yılının tamamında uygulanacak olan asgari geçim indirimi tutarlarında da değişikliğe neden oldu.

2015 yılında asgari geçim indiriminin en yüksek tutarı, bu asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi kadar olacak. Yani aylık olarak en fazla yararlanılabilecek tutar; çalışanın kendisi için 90 lira, eş için 18 lira ve 4 çocuk için sadece 45 lira olacak.

Bu yazımızda Mali İdarenin konuya ilişkin yazılı görüşleri de dikkate alınmak suretiyle asgari geçim indirimi uygulamasına değineceğiz.

Kimler yararlanabiliyor?

Asgari geçim indiriminden, gerçek usulde vergilendirilen ücretliler yararlanabiliyorlar. Bir de ücretini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edenlerin (örneğin birden fazla işverenden ücret alanlar gibi) bu olanaktan yararlanmaları mümkün. Bunlar dışında;

- Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler,

- Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilenler (basit usule tabi esnafın yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaatlarda çalıştırılan işçiler gibi),

- Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,

-·Başka bir kanun uyarınca ücretlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmayanlar,

asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamıyorlar.

Nasıl hesaplanır?

Aslında bu tutarın hesaplaması yasada biraz daha karışık. Ancak daha kolay anlaşılabilmesi için biraz basitleştirelim istedik. İlk aşamada ilgili yılın ilk 6 ayı için geçerli aylık brüt asgari ücret tutarının bilinmesi gerekiyor: Bu tutar 2015 yılı için 1.201,50 lira.

İkinci olarak çalışanın kendisi, varsa çocukları ve eşi için uygulanacak toplam indirim oranı belirlenmeli. Bu oranlar;

-·Mükellefin kendisi için % 50,

-·Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10,

-·Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için % 7,5,

-·Diğer çocuklar için % 5.

Örneğin, evli ve 3 çocuğu bulunan ve eşi ücretli olarak çalışmayan bir kişinin asgari geçim indirimi oranı; kendisi için % 50, eşi için % 10, 2 çocuğu için % 15 ve 3. çocuğu için de % 5 olmak üzere toplam % 80 olarak hesaplanıyor.

Üçüncü olarak da, 2015 yılında aylık olarak dikkate alınabilecek asgari geçim indirimi tutarının hesaplanması aşaması geliyor. Bu da, yukarıdaki aylık brüt asgari ücret tutarı ile bulduğumuz oranın çarpılması, çıkan tutarın da yüzde 15’inin alınması şeklinde hesaplanıyor.

Yukarıdaki örneğimizdeki çalışan; kendisi, eşi ve 3 çocuğu için 2015 yılında aylık olarak (1.201,50 x % 80 x % 15 =) 144,18 lira asgari geçim indiriminden yararlanabilecektir.

Ancak bu şekilde hesaplanan tutarın ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması durumunda fazlasının dikkate alınmadığı da unutulmamalı.

2015’te yüzde 12 arttı

Bekar bir çalışanın 2015 asgari geçim indirimi tutarı aylık 90,11 lira. Bu tutar geçen yıl 80,33 liraydı. Artış oranı yüzde 12’nin biraz üzerinde. Evli olanlar açısından eşin çalışıp çalışmamasına ve çocuk sayısına göre AGİ tutarı değişiyor. 2015 yılının tamamı için geçerli olan asgari geçim indirimi tutarları aşağıdaki tabloda yer alıyor:

 Çocuk sayısı /
 Eşin çalışması

Çocuk yok

1 çocuk

2 çocuk

3 çocuk

4 çocuk

 Çalışıyor

90,11

103,63

117,15

126,16

135,17

 Çalışmıyor

108,14

121,65

135,17

144,18

153,19


4 çocuktan fazlası

Genellikle tablolar, yukarıdaki gibi 4 çocuğa kadar hazırlanıyor. Eşi çalışmayan, 4 veya daha fazla çocuğu olanlar maksimum tutarda (153,19 lira) özel gider indiriminden yararlanıyorlar. Ama eşi çalışan ve 5 çocuğu olanların 144,18 lira, 6 veya daha fazla çocuğu olanların da 153,19 liralık asgari geçim indiriminden yararlanabileceği de unutulmamalı. Çünkü yasada, AGİ’nin ilgili aydaki ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ve asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisini aşamayacağına ilişkin sınırlamalar varken, çocuk sayısına ilişkin herhangi bir sınırlama bulunmuyor.

Çocuk ve eş

İndirimin uygulamasında “çocuk” deyince, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan 18 yaşını doldurmamış çocuklar anlaşılıyor. Ancak tahsilde olan çocuklar için yaş sınırı 25 olarak uygulanıyor.

Nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar da uygulamada çocuk olarak kabul ediliyor. “Eş” ise aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade ediyor.

Geliri olmayan ne demek?

Bu uygulamada, eşin ücret dışında ne geliri olursa olsun “çalışmayan ve geliri olmayan eş” olarak kabul ediliyor. Dolayısıyla eşi ücretli olarak çalışanlar dışındaki bütün ücretliler, eş için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyorlar. Örneğin, Gelir İdaresi verdiği yazılı bir görüşte, eczacı olarak faaliyette bulunan eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılabilir diyor.

Bunun yanında kaç lira alırsa alsın ücretli olarak çalışan eş “geliri olan kişi” kabul ediliyor ve bu eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılamıyor. Bunun haklı bir gerekçesi de var elbette. Çünkü çalışan ve ücret geliri elde eden eş zaten kendisi için yüzde 50 oranında asgari geçim indiriminden yararlanabiliyor.

Bu uygulamada eşin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olmadığına ilişkin olarak (aksi tespit edilmediği sürece) ücretlinin beyanı yeterli kabul ediliyor.

Bildirim

Ücretliler, medeni durumları ve çocuk sayıları ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında işverene bilgi vermek zorunda. Bu da “Aile Durumu Bildirimi” ile yapılıyor.

Durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişikliklerin de yine aynı formla işverene bir ay içerisinde bildirilmesi gerekiyor.

Asgari geçim indirimi oranını etkileyen değişiklikler, söz konusu değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibariyle uygulanıyor. Zamanında formu vermeyen personelin, sonradan bildirimde bulunması durumunda, geçmiş dönemlere ilişkin asgari geçim indiriminden yararlanmasının mümkün olmadığına yönelik Gelir İdaresinin yazılı görüşü bulunuyor.

Eş emekli olursa

Eş çalışıyordu ve kendisi için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyordu. Emekli oldu. Artık sadece emekli maaşı alıyor. Tebliğ’de ve Gelir İdaresinin yazılı görüşlerinde, münhasıran emekli maaşı alanların da çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak kabul edileceği belirtiliyor.

Buna göre eşin emekliye ayrılması, çalışan kişi açısından asgari geçim indirimi oranını etkileyen bir değişiklik olarak kabul ediliyor. Bu değişikliğin "Aile Durumu Bildirimi" ile işverene bildirildiği tarih itibarıyla çalışan kişinin, emekli olan eşi için asgari geçim indiriminden faydalanması mümkün oluyor.

Hangi işveren?

Aynı zamanda birden fazla işverenden ücret alınması halinde, asgari geçim indiriminin en yüksek ücretin elde edildiği işveren tarafından dikkate alınması gerekiyor. Bunun için çalışanın söz konusu işverene bildirim vermesi zorunlu. En yüksek ücretin hangi işverenden alınacağının belli olmaması halinde, çalışan indirimden yaralanacağı işvereni kendisi belirleyebiliyor.

Ay içinde iş değişikliği

Ay içerisinde işveren değiştiren personelin eski işvereni tarafından ayrıldığı aya ilişkin kıst dönem ücreti hesaplanırken, asgari geçim indiriminin tam olarak uygulanması gerekiyor. Bu durumda yeni işveren aynı aya ilişkin yapacağı kıst dönem ücret ödemesinde asgari geçim indirimini dikkate almayacaktır.

Ancak bazı durumlarda eski işverenden alınan ücret üzerinden hesaplanan vergi, hak edilen asgari geçim indiriminden az olabilir. Mahsuba konu edilmeyen asgari geçim indiriminin eski işveren tarafından yeni işverene bildirilmesi durumunda, kalan tutar yeni işveren tarafından kıst dönem ücreti üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilebiliyor.

Ücretlinin aynı anda birden fazla işverenden dolayı asgari geçim indiriminden faydalandığının tespiti halinde; oluşan vergi ziyaı, ücretliden cezalı olarak tahsil edilecektir.

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.