Menkul kıymetlerde beyan zamanı geldi…

M. Fatih Köprü | 03/03/2013 | (Tüm Yazılar)

Bireysel yatırımcıların, geçtiğimiz yıl menkul kıymetlerden elde ettikleri bazı gelirler için bu ayın 25’ine kadar beyanname vermeleri gerekiyor. Tabii ki sadece onlar değil. Basit usul dışındaki ticari kazanç sahipleri, doktor, avukat gibi serbest meslek erbabı da 2012 yılı gelirleri için (zarar da olsa) aynı süre içerisinde beyanname vermek zorunda. Kira geliri elde edenlerle, birden fazla işverenden ücret alan kişilerin de yasada belirtilen koşulların varlığı halinde bu gelirlerini beyan etmeleri gerekiyor.

Genel olarak menkul kıymet gelirleri için uzun yıllardır kaynakta kesinti (stopaj) yöntemi uygulanıyor. Yatırımcıların elde ettiği gelirlerin neredeyse tamamı üzerinden, işlemlerine aracılık eden banka veya aracı kurumlar tarafından vergi kesintisi yapılıyor. Kesinti yapılan bu gelirler için beyanname verme zorunluluğu bulunmuyor. Ama yine de başta eurobond ve temettü gelirleri olmak üzere, bazı menkul kıymet gelirlerinde beyan uygulamasının devam ettiğini hatırlatmakta fayda var.

Bu hafta bireysel yatırımcıların 2012 yılında; başta hisse senedi, Devlet tahvili, ve eurobond olmak üzere, kira sertifikası, varant ve yatırım fonlarından elde ettikleri gelirler ile mevduat ve repo gelirlerinin vergilendirilmesi konusuna değineceğiz.

Borsa kazançları

Yatırımcıların İMKB’de yaptıkları hisse senedi işlemlerinden oluşan kar veya zarar, işleme aracılık eden banka veya aracı kurum tarafından hesaplanıyor. Üçer aylık olarak belirlenen kazançlar üzerinden stopaj (vergi kesintisi) yapma yükümlülüğü de bu kurumlara ait. Ancak stopajın oranı Bakanlar Kurulu tarafından yüzde 0 olarak belirlendiği için, bireysel yatırımcıların borsadan elde ettikleri kazançlar üzerinden herhangi bir vergi kesintisi yapılmıyor. Bu oran sadece menkul kıymet yatırım ortaklığı (MKYO) hisse senetlerinin satış kazancında yüzde 10 olarak uygulanıyor.

Stopaj oranı ister yüzde 10, isterse de yüzde 0 olsun, İMKB’de gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden sağlanan kazançlar stopaj yoluyla vergilendirilmiş kabul ediliyor. Bu nedenle elde edilen kazanç kaç lira olursa olsun ayrıca beyanname verilmiyor.

Hisse senedi kar payı

Borsada veya borsa dışındaki şirketler tarafından gerçek kişi ortaklara dağıtılan kar payları (temettü) üzerinden yüzde 15 oranında vergi kesilmesi gerekiyor. Kaynakta kesilen bu vergi ile iş bitmiyor. Bazı hallerde bu gelirlerin gelir vergisi beyannamesi ile beyanı da söz konusu olabiliyor.

Hisse senedi kar paylarının brüt tutarının yarısı gelir vergisinden istisna. Kalan yarısının 25 bin liradan fazla olması durumunda, istisna sonrası kalan tutarın beyan edilmesi zorunlu. Yani 2012 yılında brüt 50 bin liradan (net 42 bin 500 lira) fazla temettü geliri elde eden bir yatırımcının bu gelirini beyan etmesi gerekiyor.

Temettü gelirinin beyan edilmesi durumunda hesaplanan vergiden, kar payını ödeyen kurum tarafından yapılan vergi kesintisinin (yüzde 15) tamamı düşülebiliyor.

Devlet tahvili ve Hazine bonosu

Günümüzde piyasada genellikle uzun vadeli ve kuponlu Devlet tahvilleri işlem görüyor. Bireysel yatırımcılar bu tahvillerden dönemsel olarak kupon faizi alıyorlar. Ya da tahvil ve bonoları vadesinden önce satarak alım satım kazancı da elde edilebiliyor.

2006 ve sonrasında ihraç edilen bu tür kıymetlerden elde edilen faiz ve alım satım kazançları üzerinden, banka veya aracı kurum tarafından yüzde 10 oranında vergi kesintisi yapılıyor. Bu gelirler için, tutarı ne olursa olsun gelir vergisi beyannamesi verilmesi zorunluluğu bulunmuyor.

Eurobond gelirlerinde stopaj yok; beyan edilmeli

Eurobondlar Türk Hazinesi tarafından, döviz cinsinden, yurt dışı piyasalarda ihraç edilen tahviller. Yurt içindeki yatırımcıların da bankalar aracılığıyla bu tahvilleri almaları mümkün.

Eurobondlardan elde edilen gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmıyor. Bu nedenle eurobond faiz ve alım satım kazançlarının genel prensip olarak beyan edilmesi gerekiyor.

Döviz cinsinden elde edilen kupon faizinin öncelikle, kupon tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kuru kullanılarak TL karşılığının hesaplanması gerekiyor. Bu tutar 2012 yılı için geçerli olan 25 bin liralık beyan sınırının altında ise beyanname vermeye gerek yok. Sınırı aşması durumunda ise tamamının gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilerek, hesaplanan verginin ödenmesi gerekiyor.

Eurobondların 2012 yılında satılması durumunda ise kazancın; tahvilin satış tarihindeki TL karşılığından, alış tarihindeki TL karşılığının çıkarılması şeklinde hesaplanması gerekiyor. Bu hesaplama yapılırken maliyet bedelinin endekslenmesi de mümkün. Ancak 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondların endekslemeye tabi tutulabilmesi için ÜFE farkının % 10’dan fazla olması gerektiği unutulmamalı. 2006 öncesinde ihraçlar için böyle bir sınırlama yok.

2006 öncesinde ihraç edilen eurobondlardan sağlanan satış kazancının 20 bin lirası gelir vergisinden istisnadır. Yani kazanç 20 bin liradan az ise beyan etmeye gerek yok. Aşması durumunda, aşan kısmın gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekiyor. 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondlar için böyle bir istisna yok. Kazancın tutarı ne olursa olsun gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekiyor.

Mevduat faizi ve repo

Vadesine veya döviz cinsine bakılmaksızın, yatırımcıların 2012 yılında Türkiye’deki bankalardan elde ettikleri mevduat faizleri ile repo kazançları yüzde 15 oranında stopaja tabidir. Stopaj yapılmış faizler ile repo kazançlarının tutarı ne olursa olsun ayrıca beyan edilmesine gerek yok.

Yurtdışı bankalardan veya Türkiye’deki bankaların yurtdışındaki şubelerinden elde edilen faiz gelirleri için ise aynı şeyi söylemek mümkün değil. Bu gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmadığından, 2012 yılında elde edilen faizin bin 290 lirayı aşması durumunda, tamamının beyan edilerek vergisinin ödenmesi gerekiyor.

Kira sertifikaları

Varlık kiralama şirketleri tarafından Türkiye’de ihraç edilen kira sertifikalarından elde edilen gelirler üzerinden % 10 oranında vergi kesintisi yapılıyor. Vergi kaynakta kesildiği için, gelirin tutarı ne olursa olsun ayrıca beyan edilmesine gerek yok.

Yatırım fonları

Farklı fonlar için farklı stopaj oranları söz konusu. Örneğin hisse senedi yoğun fonların stopaj oranı yüzde 0 olarak belirlendi. Bunun yanında portföyünün en az yüzde 51’i Türkiye’de kurulu şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının katılma belgelerinin, 1 yıldan daha fazla süreyle elde tutulduktan sonra satılmasından elde edilen gelir üzerinden ise stopaj yapılmıyor.

Bunlar dışındaki menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilen gelirler üzerinden yüzde 10 oranında vergi kesiliyor. İster stopaj yapılsın isterse yapılmasın, fon gelirleri ayrıca beyan edilmiyor.

Varantlar

SPK mevzuatında menkul kıymet olarak tanımlanan varantlardan elde edilen gelirler stopaja tabidir. Bu stopajın oranı ise İMKB’de işlem gören ve dayanak varlığı hisse senedi veya hisse senedi endeksi olan varantlar için yüzde 0 (sıfır) olarak belirlendi. Yatırımcılar tarafından bu gelirler üzerinden stopaj ödenmediği gibi beyanı da söz konusu olmuyor.

Menkul kıymet gelir türlerine göre vergilendirme esaslarını aşağıdaki tabloda özetlemeye çalıştık:

 Gelirin türü

Stopaj

Beyan durumu

 Hisse senedi satış kazancı (İMKB’de)

% 0

Beyan edilmez.

 MKYO hisse senedi satış kazancı (İMKB’de)

% 10

Beyan edilmez.

 Hisse senedi kar payı (temettü)

% 15

Brüt tutarın yarısı istisna. Kalan tutar, 25 bin liradan fazla ise beyan edilir. Stopajın tamamı beyannamede hesaplanan vergiden düşülür.

 Devlet tahvili ve Hazine bonosu gelirleri

% 10

Beyan edilmez.

 Eurobond kupon faizi

% 0

25 bin lirayı aşarsa tamamı beyan edilir.

 Eurobond satış kazancı

 (2006 öncesinde ihraç)

---

Endeksleme yapılabilir. Kazanç 20 bin lirayı aşarsa, aşan tutar beyan edilir.

 Eurobond satış kazancı

 (2006 ve sonrasında ihraç)

---

Endeks farkı % 10’dan fazlaysa endeksleme yapılabilir. Kazancın tamamı beyan edilir.  

 Mevduat faizi ve repo geliri

% 15

Beyan edilmez.

 Katılım bankaları kar payı

% 15

Beyan edilmez.

 Kira sertifikası gelirleri (Türkiye’de ihraç)

% 10

Beyan edilmez.

 Yatırım fonu gelirleri

% 10*

Beyan edilmez.

 Varant (Dayanak varlığı hisse senedi)

% 0

Beyan edilmez.

 Vadeli işlem ve opsiyon kazancı

% 10**

Beyan edilmez.


* Portföyünün en az % 51'i İMKB’de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının katılma belgelerinin, bir yıldan fazla süreyle elde tutulduktan sonra satılmasından sağlanan kazançlardan stopaj yapılmaz. Hisse senedi yoğun fonlarda stopaj oranı % 0’dır. Diğerlerinden % 10.

** Hisse senedi veya hisse senedi endeksine dayalı kontratlardan sağlananlarda % 0.

Beyan zamanı ve ödeme

2012 yılında beyan edilmesi gereken bir gelir elde edilmişse, buna ilişkin beyannamenin 25 Mart 2013 Pazartesi gününe kadar verilmesi gerekiyor. Beyannamede hesaplanan verginin ise 2 taksitte ödenmesi mümkün. İlk taksitin 1 Nisan’a (31 Mart Pazar gününe geldiği için), ikinci taksitin de 31 Temmuz’a kadar ödenmesi gerekiyor.