Skip to Content

Ekonomi yorumları

Levent Topçu - Çağdaş Gündüz

Türkiye'den haberler ve gelişmeler

Türkiye Rusya ilişkilerinde yeni bir dönem başlıyor.

Rusya'ya ait bir bombardıman uçağı Türk hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle Türk F-16'ları tarafından düşürüldü. Paraşütle atlayan iki Rus pilottan bir tanesi Ruslar tarafından kurtarılırken, diğeri yerden açılan ateş ile henüz yere inmeden öldürüldü. Rusya, kurtarma operasyonu sırasında da bir helikopter ve asker kaybetti. Böylelikle, soğuk savaştan döneminden beri NATO tarihinde ilk kez bir Rus uçağı vurulmuş oldu. Yaşanan bu olay, Rusya ile aramızda ciddi problemlere yol açtı.

Ekonomik yaptırımlar:

Ekonomik açıdan ise Rusya Türkiye'ye karşı sert yaptırımları devreye sokma kararı aldı. Buna göre:

- Türkiye kökenli bazı ürünlerin (meyve sebze dahil) ithalatı sınırlandırılacak. 

- Türk şirketlerinin Rusya'daki faaliyetleri sınırlanacak ve Türk işçi çalıştırılması büyük ölçüde engellenecek.

- Vizesiz giriş 2016 başından itibaren askıya alınacak.

- Charter uçuşlar kaldırılırken, tarifeli uçuşlarda ek güvenlik önlemleri alınacak (sınırda zorluk, uzun bekleme ve bezdirme önlemleri).

- Türkiye'den kara ve denizyolu taşımacılığı yapan araçlara kontroller ve sınırlamalar artacak.

- Tur operatörlerinin Türkiye turları satmaları yasaklanacak.

Şimdilik doğalgaz satışının engellenmesi konusunda bir açıklama yapılmadığını da belirtelim.

Ekonomik yaptırımların Türkiye ekonomisine olası etkisi:

Ticaret

2014 yılı verilerine göre Rusya 25,3 milyar dolar ile Türkiye'nin en fazla ithalat yaptığı ülke (ikinci Çin, üçüncü Almanya). Tabii ki doğalgaz buradaki en önemli kalemi oluşturuyor. Rusya tek başına Türkiye'nin doğalgazının yarıdan fazlasını karşılıyor. Türkiye bu gazın yaklaşık yarısını ısınmak için, kalanını da elektrik üretimi için kullanıyor. Bu arada, Türkiye'nin Almanya'dan sonra Rusya'nın ikinci büyük doğalgaz müşterisi olduğunu da ekleyelim.

Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı ise 2014'te 5,9 milyar dolar (2015-9 ay: 2,7 milyar dolar). Bu miktar Rusya'yı en büyük 6. ihracat pazarımız yaparken, en fazla meyve-sebze ihracatı yaptığımız görülüyor. Türkiye'nin toplam bavul ticareti gelirleri ise 2014'te 8,6 milyar dolar olmuştu. Rusya'nın bu kanaldaki ağırlığı devam ediyor.

Turizm

Rus turistler, Türkiye'ye gelen yabancı turistlerin % 12'sini Antalya'ya gelen turistlerin ise yaklaşık 3'te birini oluşturuyor. Kaba bir hesapla Rus turistlerin bıraktığı döviz gelirini yaklaşık 3,7 milyar dolar olarak hesaplayabiliriz. Özellikle Antalya ekonomisi üzerinde ciddi etkileri olabilir.

Müteahhitlik

2014 yılında Türk müteahhitlerin üstlendikleri 27,1 milyar dolar tutarındaki yurt dışı projelerin dağılımında bakarsak ilk sırada Türkmenistan (6,5 milyar dolar) ve ikinci sırada Rusya (3,9 milyar dolar) bulunuyor. 1972 yılından 2015 yılı ortasına kadar toplam proje bedeli olarak üstlenilen 312 milyar dolarlık işlere baktığımızda Rusya'nın 61 milyar dolarla ilk sırada olduğu görülüyor.

Rusya ise 20 milyar dolarlık Akkuyu nükleer elektrik santralı inşaatı projesini üstlenmiş durumda bulunuyor.

Sonuç olarak, Rusya ile derin ekonomik ilişkiler içinde olduğumuzu ve kısa sürede toparlanmaması durumunda ilişkilerdeki bozulmanın maliyetinin milli gelirin % 3-4'üne yaklaşabilecek kadar yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

Türkiye-AB ilişkileri tekrar canlanıyor mu?

AB ve Türkiye arasında yapılan toplantıda önemli kararlar alındı. Bir süredir buzdolabında olan ilişkilerin geliştirilmesi için somut adımlar üzerinde anlaşıldı. Buna göre:

- Türkiye'deki Suriyeli sığınmacılar için AB tarafından 3 milyar euro mali destek sağlanacak.

- Uluslararası korumaya ihtiyacı olmayan ve Türkiye üzerinden Avrupa'ya gitmiş olan göçmenler Türkiye'ye geri kabul edilecek ve ardından zaman içinde geldikleri ülkelere geri gönderilecek.

- "Öngörülen şartların karşılanması durumunda" Türk vatandaşları Ekim 2016'dan itibaren Avrupa'ya vizesiz girebilecek.

- Katılım müzakerelerinde 17'nci fasıl olan ekonomik ve parasal politika bu ay açılacak. Diğer bazı fasılların açılması için hazırlıklar 2016'nın ilk çeyreğinde tamamlanacak.

Bankacılık sektöründe yeni düzenlemeler:

BDDK, Basel III uygulamaları ile uyumlu hale gelebilmek için, bankaların risk ağırlıklı varlıklarına yeni bir düzenleme getirdi. Buna göre, bankaların yabancı para cinsinden zorunlu karşılıklarının risk ağırlığı % 0'dan % 50'ye yükselecek. 31 Mart 2016'da yürürlüğe girmesi beklenen bu düzenleme sonucunda bankacılık sektörünün sermaye yeterlilik oranının 1 puana kadar düşmesi söz konusu olabilir. Ayrıca bankaların döviz yerine TL cinsinden zorunlu karşılık bulundurmaları ve bunun da TCMB'nin döviz rezervlerini olumsuz etkilemesi ihtimali bulunuyor. Basına yansıyan açıklamalarda önümüzdeki dönemde uygulamaya dair bazı esnetmeler beklense de, hiçbir değişiklik yapılmadan uygulamaya girerse, bankacılık sistemini ilave sermaye artırmaya zorlaması ve kredi büyümesini olumsuz etkilemesi beklenebilir.

Diğer taraftan, tüketicileri ilgilendiren bazı düzenlemeler de yürürlüğe girdi. Buna göre; kredi kartı taksit sayısının kuyumla ilgili harcamalarda 4 ay, beyaz eşya ve mobilya ile eğitim ve öğrenim ücretine ilişkin harcamalarda ise 12 ay olarak uygulanmasına karar verildi. Daha önce 9 ay olan taksit sınırlaması bir miktar kredi artışına neden olabilir. Konut kredilerinde ise özellikle erken ödemelere ilişkin tüketicileri koruyan yeni düzenlemeler yapıldı.

Cari işlemler dengesi 6 yıl sonra fazla verdi.

Eylül ayında cari işlemler dengesi 95 milyon dolar fazla verdi. 2014 yılının ilk 9 ayında cari açık 31,5 milyar dolar seviyesindeydi. 2015 yılı ilk 9 ayına gelindiğinde ise cari açık 25,5 milyar dolar seviyesine geriledi. Eylül ayında ihracat % 14,2, ithalat % 25,2 düşüş göstermişti. 2015 yılı boyunca düşüş yaşayan ihracat ve ondan daha hızlı gerileyen ithalat düşünüldüğünde; cari işlemler dengesindeki bu fazlanın büyüme performansındaki zayıflama ve düşük petrol fiyatlarının katkısı sayesinde gerçekleştiğini ve yapısal bir düzelmeden bahsetmenin mümkün olmadığını düşünüyoruz.

HSBC'nin Türkiye operasyonlarının satış süreci uzadı.

Basında yer alan haberlere göre; HSBC CEO'su Stuart Gulliver, bankanın Türkiye biriminin elden çıkarmasının biraz daha zaman alacağını belirtti. Diğer taraftan, HSBC Türkiye ile ilgilenenler arasına Fibabanka'nın da eklendiği belirtiliyor. HSBC Türkiye dahil dört ülkedeki sorunlu operasyonlarından çıkmak istediğini açıklamış ve Ağustos ayı başında Brezilya birimini 5,2 milyar dolara satmıştı.

Finansbank'ın satışı erteleniyor mu?

Finansbank'ın sahibi olan NBG, kendi sermaye açığının bir bölümünü Finansbank satışından karşılayacağını açıklayarak alıcılarla görüşmelere başlamıştı. Basında yer alan haberlere göre Katarlı Qatar National Bank (QNB) ile yürütülen pazarlıklar sonuca ulaşmadan bitti. Katar'lı grubun Türkiye'de uygulanacak ekonomik programı görmek için beklemeye karar verdiği belirtildi. Türkiye'ye doğrudan yatırımların bir süredir politik ve ekonomik ortamdaki iyileşmeye bağlandığını gözlemliyoruz.

Dünyadan haberler ve gelişmeler

FED'in faiz artırımı sonunda gerçekleşiyor mu?

Amerikan dolarında yaklaşık 10 yıldır devam eden düşük faiz dönemi Aralık ayında tersine dönebilir. FED'in faiz artırımı için gerekli koşulları olan istihdamın potansiyele yaklaşması ve enflasyonun % 2'ye yükselmesinin artık öngörülebilir vadede mümkün olduğu düşünülüyor. Bu nedenle, 15-16 Aralık'taki toplantıda ufak adımlarla da olsa (25 baz puan) bir FED faizi artışı bekleniyor. Farklı bir sürpriz olmazda, mevcut piyasa beklentileri içinde Aralık ayında faiz artışının büyük oranda fiyatlandığı söylenebilir. Türkiye'de sermaye akımlarının miktarı ve maliyeti açısından FED'in 2016 yılında atacağı adımlar önemli olacak.

Euro'nun değer kaybı nereye kadar devam edecek?

Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Draghi Avrupa ekonomisinin ihtiyaç duyması halinde daha da fazla parasal destek vermekten çekinmeyeceklerini açıkladı. Bilindiği üzere ECB Ocak ayında 1,1 trilyon euro tutarında bir bono alım programı açıklamış ve uygulamaya da aylık 60 milyar euroluk adımlarla Mart ayında başlamıştı. ABD'nin faiz artırmayı planladığı bir ortamda AB'nin likiditeyi daha da genişleteceğini açıklaması euronun değer kaybetmesine neden oldu ve EUR/USD paritesi de bir ay içinde 1,15'ten 1,06'ya kadar düştü. Zaten, ECB tarafından açıkça ifade edilmese de, ABD ekonomisi toparlanıp da doların değeri artarken zayıflayan euronun AB ihracatını olumlu etkilemesi hedefleniyor.

İran ile Rusya ortak banka kuruyor.

İranlı yetkililerin haber ajanslarına yaptığı açıklamalara göre iki ülke arasındaki ortak projelere finansman sağlamak amacıyla ortak bir banka kurulacağını açıkladı. Teknik detayların görüşüldüğü bir aşamada olduğu belirtilen bankanın 500 milyon dolarlık bir sermaye ile kurulacağı belirtildi.

IKEA'nın kurucusu 40 yıl aradan sonra İsveç'te vergi ödedi

Dünyanın en zenginlerinden sayılan IKEA'nın kurucusu Ingvar Kamprad, 1973 yılında eşinin ölümünden sonra yurt dışında yaşamaya başlamıştı. Aradan geçen 40 yıldan sonra İsveç'teki çiftliğinde yaşamaya başlayan Kamprad, 2014 yılı için İsveç'te ilk defa vergi ödedi. Toplamda 640 bin euro vergi ödeyen Kamprad, daha önce İsveç'te kurum vergilerinin yüksekliğine kızarak, şirketin merkezini yurt dışına taşımıştı.