Skip to Content

Sosyal güvenlik sözleşmeleri kapsamında emeklilik

Gizem Keser

Sosyal güvenlik sözleşmeleri kapsamında emeklilik

I. Giriş

Dergimizin "Kasım" sayısında yurtdışında çalışması bulunan vatandaşlarımızın Türkiye'den emekliliği konusunu ele almış; özelinde Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülke olsun veya olmasın dünyanın herhangi bir ülkesinde çalışması bulunan T.C. vatandaşlarının yararlanabildiği "Yurt dışı hizmet borçlanması" uygulamasından bahsetmiştik.

Bu makalemizde, Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamış ülkelerde çalışanların emekliliği konusu ele alınacaktır.

II. Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkelerde çalışanların durumu

Türkiye'nin 28 ülke ile imzalamış olduğu ikili sosyal güvenlik sözleşmesinin 25 tanesi yürürlüktedir. Bu sözleşmelerin 9'u yalnızca uzun vadeli (malullük, yaşlılık ve ölüm), 16'sı ise hem uzun vadeli hem de kısa vadeli (hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalıkları) sigorta kollarına ait düzenlemeleri içermektedir.

Karadağ, İtalya ve Güney Kore ile sözleşmeler imzalanmış olmakla birlikte yazımızı hazırladığımız tarih itibarıyla yürürlüğe girmemiştir. Diğer taraftan ülkemizin; Ukrayna, Fas, Belarus, Cezayir, İrlanda, Polonya ve Bulgaristan ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanması yönündeki temasları devam etmektedir.

Aşağıda yürürlükte olan ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinin listesi dikkatinize sunulmaktadır:

Ülke adı

İmza tarihi

Yürürlük tarihi

Kapsamı (sigorta kolu)

Uzun vade

Kısa vade

İngiltere

09.09.1959

01.06.1961

Evet

-

Almanya

30.04.1964

01.11.1965

Evet

Evet

Hollanda

05.04.1966

01.02.1968

Evet

Evet

Belçika

04.07.1966

01.05.1968

Evet

Evet

Avusturya

12.10.1966

01.10.1969

Evet

Evet

İsviçre

01.05.1969

01.01.1972

Evet

-

Fransa

20.01.1972

01.08.1973

Evet

Evet

Danimarka

22.01.1976

01.02.1978

Evet

-

İsveç

30.06.1978

01.05.1981

Evet

-

Norveç

20.07.1978

01.06.1981

Evet

-

Libya

13.09.1984

01.09.1985

Evet

-

KKTC

09.03.1987

01.12.1988

Evet

Evet

Makedonya

06.07.1998

01.07.2000

Evet

Evet

Azerbaycan

17.07.1998

09.08.2001

Evet

Evet

Romanya

06.07.1999

01.03.2003

Evet

Evet

Gürcistan

11.12.1998

20.11.2003

Evet

-

Bosna-Hersek

27.05.2003

01.09.2004

Evet

Evet

Kanada

19.06.1998

01.01.2005

Evet

-

Kebek

15.10.1998

01.01.2005

Evet

-

Çek Cumhuriyeti

28.06.2001

01.01.2005

Evet

Evet

Arnavutluk

15.07.1998

01.02.2005

Evet

Evet

Lüksemburg

08.12.2004

01.06.2006

Evet

Evet

Hırvatistan

12.06.2006

01.06.2012

Evet

Evet

Slovakya

25.01.2007

01.07.2013

Evet

Evet

Sırbistan

26.10.2009

01.12.2013

Evet

Evet


Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesinin yürürlükte olduğu bir ülkede çalışmanın avantajlarından ilki ve aynı zamanda sözleşmelerin ortak hükmü, her iki akit taraf vatandaşlarının, hak ve menfaatler bakımından eşit işlem görmesidir. Bu anlamda, Türkiye'nin ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzaladığı ülkelerde çalışan vatandaşlarımız ve bakmakla yükümlü oldukları aile bireyleri, sosyal güvenlik haklarından, çalışılan ülkenin vatandaşları gibi yararlanma imkânına sahip olmuşlardır.

A. Hizmet birleştirme

Emeklilik yönünden, Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan bir ülkede çalışmanın avantajlarından bir diğeri, ilgili ülkede geçen hizmetlerin Türkiye tarafından tanınmasıdır.

Ülkemizin imzaladığı ikili sosyal güvenlik sözleşmelerine göre, sözleşmeye taraf ülkelerin mevzuatına göre geçen sigortalılık süreleri birbirinin devamı sayılmakta ve aylığa hak kazanılıp kazanılmadığının tespitinde, her iki ülkede geçen sigortalılık süreleri aynı zamana rastlamamak kaydıyla birleştirilmektedir.

Hizmet birleştirmesi suretiyle aylığa hak kazanıldığında, aylık, her iki ülkede geçen çalışmalar birlikte dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Sözleşmeye taraf ülkeler, bu şekilde hesaplanan aylığın kendi ülkelerinde geçen çalışma gün sayısına isabet eden kısmını sözleşme aylığı (kısmi aylık) olarak ödemektedir.

Bu bağlamda, sözleşme aylığı bir diğer adıyla kısmi aylık sosyal güvenlik sözleşmeleri kapsamında bağlanan,  sözleşmeye taraf ülkelerde geçen hizmetler toplamına göre hesaplanan ve ilgili ülkedeki hizmet süresine isabet eden tutar üzerinden ödenen aylıktır.

Örneğin, Türkiye'de 2000 gün ve Almanya'da 4000 gün çalışması bulunan bir sigortalının aylığa hak kazanmasında bu sürelerin toplamı dikkate alınır. Kişinin 6000 gün çalışması var kabul edilerek, aylığa hak kazanıp kazanmadığına karar verilir. Kişi 6000 çalışması ile aylığa hak kazanıyorsa, sözleşmeye taraf her iki ülkede oransal olarak aylık hesabı yapılır.

Eğer Türkiye ve diğer akit taraf ülkesinde geçen sigortalılık süreleri, ilgili taraf ülkelerin kendi mevzuatlarına göre, tam aylık bağlanmasına yeterli ise, hizmet birleştirmesi yapılmadan, her iki ülkeden de tam aylık bağlanabilmektedir.

B. Almanya prim iadesi

Türkiye-Almanya sosyal güvenlik sözleşmesinde, Almanya'da çalışan vatandaşlarımızın Alman sosyal sigorta kurumuna yatırılmış olan primlerinin, gerekli şartların sağlanması halinde, sigortalılara (ölümleri halinde hak sahiplerine) iade edileceği hüküm altına alınmıştır.

Prim iadesi, yalnızca Türkiye-Almanya sosyal güvenlik sözleşmesinde düzenlenmiştir. Türk vatandaşı olan bir sigortalıya primlerinin iade edilmesindeki şartlar iki yıllık bekleme süresinin dolması, Almanya'nın terk edilmiş olması ve işsizlik yardımları da dâhil olmak üzere Almanya'dan istihdama bağlı yardımların kesilmiş olmasıdır. İki yıllık bekleme süresinin başlangıcı zorunlu sigortalılığın sona erdiği tarihtir.

Prim iadesine söz konusu olan yalnızca sigortalı hissesidir, işveren hissesin iadesi söz konusu değildir. Prim iadesi ile Alman emeklilik sigortası iptal edilir ve Alman sigorta süreleri dolayısıyla elde edilen haklar ortadan kalkar.

C. İsviçre prim transferi

Türkiye'nin imzaladığı sosyal güvenlik sözleşmeleri arasında yalnızca Türkiye-İsviçre sosyal güvenlik sözleşmesinde kesilen primlerin transferine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.

Türkiye-İsviçre sosyal güvenlik sözleşmesinde, İsviçre'de çalışan vatandaşlarımızın, İsviçre'deki çalışmaları esnasında uzun vadeli sigorta kollarına (yaşlılık, malullük, ölüm) kesilen primlerinin (malullük hariç) işçi ve işveren hissesinin tamamının Türkiye'deki sosyal güvenlik kurumuna transfer edilmesine imkân veren düzenlemeye yer verilmiştir.

Sözleşmeye göre, İsviçre'de çalışan vatandaşlarımızın prim transferi talebinde bulunabilmeleri için İsviçre emeklilik sigortasından (yaşlılık, malullük, ölüm aylıkları) yararlanmamış olmaları, Türkiye'de veya üçüncü bir ülkede yerleşmek amacıyla İsviçre'yi kesin olarak terk etmiş olmaları gerekmektedir.

İsviçre sosyal güvenlik kurumuna yatırılmış ve Türkiye'ye transfer edilen prim tutarının, dergimizin ‘Kasım' ayı sayısında bahsettiğimiz 3201 sayılı ‘Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun' a göre borçlanılan yurtdışı süresine ait borçlanma miktarından fazla olması halinde, fazla miktar ilgililere iade edilmektedir.

Yurtdışı borçlanma ve tahsis işlemleri Sosyal hakkında yayımlanan 2011/48 sayılı SGK Genelgesi'nde İsviçre'de kesilen ve Türkiye'ye transfer edilen primlere ait sürelerin borçlandırılmasına ilişkin usul ve esaslar açıklanmıştır. Buna göre, prim transferi neticesinde ülkemize aktarılan primlerin, tahakkuk ettirilen yurtdışı sigortalılık sürelerine ait borçlanma miktarına mahsup edileceği; transfer edilen primlere ilişkin sürelerin tamamının borçlanılarak, tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması halinde, transfer edilen primlerin tamamı; transfer olunan primlere ilişkin sürelerin bir kısmının borçlanılarak tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması halinde, transfer olunan primlerin borçlanılan gün sayısına isabet eden orandaki miktarı, SGK tarafından sigortalıya, hak sahiplerine veya mirasçılarına iade edileceği hüküm altına alınmıştır.

Primleri Türkiye'ye transfer edilen sigortalılar, söz konusu primler dolayısıyla, İsviçre sigorta kurumundan hiçbir hak talep edemezler.

III. Sözleşmeye taraf ülkelerdeki prim ödeme sürelerinin çakışması

Sosyal güvenlik sözleşmeleri uygulamaları hakkında yayımlanan 2013/39 sayılı Genelgesi'nde yer alan düzenlemeye göre, sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerdeki sigortalılık süreleri ile çakışan ülkemizdeki prim ödeme süreleri, Kurumun denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından düzenlenen raporlara istinaden yapılan tespitler dışında iptal edilmeyecektir. Bu sürelerle çakışan yurt dışı süreleri 3201 sayılı "Yurtdışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun"a göre borçlandırılmayacaktır.

IV. Sonuç

Yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın, Türkiye'de ve çalıştıkları ülkelerde sosyal güvenlik haklarının teminat altına alınması amacıyla, ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri imzalanmaktadır.

İmzalanan sosyal güvenlik sözleşmeleri ile vatandaşlarımızın, çalıştıkları ülkenin vatandaşları ile sosyal güvenlik hakları ve yükümlülükleri yönünden eşit işlem görmeleri sağlanmakta ve sözleşmeye taraf her iki ülkede geçen sigortalı hizmet sürelerinin birleştirilmesi mümkün kılınarak her iki ülkeden de kısmi emeklilik aylığı almalarına imkân sağlamaktadır.

Sigortalı akit taraflardan birinin mevzuatına göre aylığa ancak sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi suretiyle hak kazanıyorsa, ilgili ülke sosyal sigorta kurumu yalnız kendi ülkesinde geçen hizmet süresiyle orantılı sözleşme aylığı bir diğer adıyla kısmi aylık bağlar.

Eğer sigortalı, sözleşmeye taraf ülkelerden birinin mevzuatına göre tam aylığa hak kazanıyorsa, ilgili ülke, diğer akit taraf ülkesindeki hizmetleri dikkate almadan tam aylık bağlar.

 

 

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.'ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.